Μια γιορτή, μια συνοδεία, κι ένας παντοτινός αποχαιρετισμός
Ό,τι βλέπουμε σπάνια, το θαυμάζουμε: αυτή η φράση θα μπορούσε να ισχύει για τους κατοίκους του Ντάνκουιν. Πολλοί απ’αυτούς δεν είχαν δει ποτέ δημοπρασία και τώρα το μόνο θέμα συζήτησης ήταν η μέρα της δημοπρασίας, γιατί η γή του Μέρις θα έβγαινε προς πώληση την Τρίτη και θα είχαμε γλέντια όλη μέρα.
Την Τρίτη το πρωί έφτασαν οι δημοπράτες και κάθε άνδρας και αγόρι της ενορίας είχαν μαζευτεί στο μέρος που θα γινόταν η δημοπρασία. Πολλοί ήταν εκείνοι που ενδιαφέρονταν ν’αγοράσουν την γή αλλά επειδή ήταν σε πολύ μακρινό χωριό κανείς εκτός ενορίας δεν έκανε καμία προσφορά. Ο Πόρικ Σκάνλον, ο αδερφός του Μέρις, τελικά αγόρασε το χωράφι μια και τύχαινε να έχει μετρητά – κάτι που πολλοί λίγοι είχαν εκείνο τον καιρό.
Ο Μέρις ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με τη δουλειά της μέρας. Ανέκαθεν είχε σκοπό να πάει στην Αμερική αλλά δεν είχε πραγματοποιήσει τ’όνειρό του μέχρι τώρα. Μέχρι να βραδιάσει, ο Μέρις είχε προσκαλέσει όλους τους παλιούς γείτονες να έρθουν να γλεντήσουν μαζί. Είχε ένα βαρέλι μπίρα και ένα γαλόνι ουίσκυ και πιστέψτε με πως με τραγούδια και καλή παρέα είχαμε όσα χρειάζονταν για να γίνει κάτι σαν ένας μικρός γάμος. Οι νέοι έστησαν χορό που κράτησε όλο το βράδυ.
Τίποτα δεν θα ευχαριστούσε τον Μέρις περισσότερο παρά να προσκαλέσει τη μητέρα μου. Ζούσαν δίπλα-δίπλα στη γειτονιά και δεν είχαν ανταλλάξει ποτέ κακή κουβέντα μεταξύ τους έτσι που η μητέρα μου ήταν πάρα πολύ λυπημένη που τον έβλεπε να φεύγει.
«Πήγαινε!» μου είπε «και κάλεσε τη μητέρα σου. Θα είμαστε παρέα απόψε ό,τι κι αν γίνει.»
Πήγα κι εγώ και φυσικά η καημένη η γυναίκα ήταν πανευτυχής. Ήταν άνθρωπος της παρέας και της διασκέδασης- ας αναπαύονται εν ειρήνη κι εκείνη και όλες οι άλλες άγιες ψυχές.
Όταν έφτασε, ο Μέρις την καλωσόρισε και την έβαλε να καθήσει σε μια καρέκλα δίπλα στο τζάκι. Έφερε μια κανάτα ουίσκυ και της γέμισε το ποτήρι.
«Στην υγειά όλων σας!» φώναξε «και ειδικά στην υγειά του Μέρις, του παλιού καλού και τίμιου γείτονά μου που ποτέ δεν έκανε κανένα παιδί γείτονα να κλάψει και ούτε ήρθε ποτέ στην πόρτα μου θυμωμένος.»
Όταν ο Μέρις έκανε και δεύτερο γύρο κερνώντας με την κανάτα, δεν ξέχασε τη γριά. Αλλά σας ορκίζομαι πως αμέσως μόλις εκείνη έβγαλε το λόγο της είχε κιόλας αρχίσει να τραγουδάει το Να Μπάρτα Κρούα* και έκανε το σπίτι να δονείται ως την κορυφή. Πολλοί είπαν πως στην εποχή της δεν υπήρχε καλύτερη τραγουδίστρια στο Κέρρυ απ΄τη μάνα μου.
«Ψυχή μου, Μέρις» είπα «ο ποιητής είχε δίκιο όταν είπε:
Η γριά η γκιόσα σακατεμένη απ΄την ποδάγρα
και πεταμένη στη γωνιά απ΄τον πόνο,
αν στράγγιζε ένα ποτηράκι
τα κανιά της θα χόρευαν και πάλι.
«Κοίτα την μάνα μου τώρα», συνέχισα, «δεν θα φανταζόσουν ποτέ πως είναι άρρωστη.»
«Έτσι είν’ η ζωή, κορίτσι μου,» είπε ο Μέρις. « Είχε μεγάλη καρδιά, αλίμονο στην κακή της υγεία.»
Τότε ξεκίνησε ο χορός στην άλλη άκρη του σπιτιού και είχαμε γλέντια και χειροκροτήματα μέχρι που χάραξε η μέρα απ’την ανατολή. Ήταν τότε ώρα να πάει ο καθένας σπίτι του. Πήρα την μάνα μου απ΄το χέρι και φύγαμε μαζί. Η μέρα είχε φύγει όταν ξύπνησε το επόμενο πρωί.
***
Επιτέλους ξημέρωσε όταν ο Μέρις και η οικογένειά του έλεγαν το τελευταίο αντίο στους γείτονές τους. Είχαμε τότε ένα έθιμο για όλους στην ενορία μας, μικρούς και μεγάλους, να «κατευοδώνουμε» όποιον έφευγε για την Αμερική. Ο ενθουσιασμός και ο θόρυβος με ξύπνησαν απ’το πρωί. Πόση κίνηση! Πολλοί από τους συγγενείς του Μέρις επισκέφτηκαν το σπίτι του εκείνο το πρωί για να τον αποχαιρετήσουν.
Σηκώθηκα γρήγορα γιατί έπρεπε να φροντίσω κάτι μικροδουλειές. Είχα πλέον αποφασίσει πως απ’ την στιγμή που θα καλυτέρευε η υγεία μου θα επέστρεφα στην δουλειά- αν βρισκόταν βέβαια η κατάλληλη θέση. Δεν κέρδιζα τίποτα με το να παραμένω στο σπίτι, μια και όσο κι αν καθόμουν εκεί, το μόνο που θα έπαιρνα στο τέλος θα ήταν δρόμο. Έτσι συνειδητοποίησα πως θα ήταν καλύτερο για μένα να βγάζω τα δικά μου χρήματα και να μην εξαρτώμαι από κανέναν. Κι αυτό που μ’ ανάγκασε να το αποφασίσω ήταν τούτο: η Κέιτ-Τζιμ έφευγε για τη Αμερική με τον Μέρις και μου είχε υποσχεθεί πως θα μου έστελνε τα ναύλα όσο συντομότερα μπορούσε και θα ήταν ωφέλιμο να έχω βάλει στην άκρη κάτι για τα εισιτήρια όταν θα έφτανε και η δική μου η μέρα.
Δεν είπα σε κανένα τι είχα στο μυαλό μου αλλά ήμουν έτοιμη να συνοδεύσω τον Μέρις στο Ντινγκλ. Όλο το πρωί υπήρχε πολύ κίνηση, άλλοι έκλαιγαν και άλλοι γελούσαν. Είναι λυπηρό όταν κάποιος φεύγει για την Αμερική. Είναι κάτι σαν θάνατος αφού μόνο ένας στους χίλιους επιστρέφει ποτέ στην Ιρλανδία. Είναι λοιπόν ν’απορεί κανείς που οι συγγενείς των μεταναστών υποφέρουν και κλαίνε όταν δικοί τους άνθρωποι φεύγουν;
Εμείς δεν είχαμε ούτε άλογο ούτε αμάξι δικό μας. Το μόνο που είχαμε ήταν το άλογο του Τζιμ και ένα κοινό αμάξι που ήταν γεμάτο με αποσκευές. Αλλά είτε έτσι είτε αλλιώς, υπήρχε θέση μόνο για τον Μέρις. Οι υπόλοιποι, περπατήσαμε.
Μέχρι να φτάσουμε ψηλά στην οδό Γουέλ θα νόμιζε κανείς πως είμασταν σε νεκρώσιμη ακολουθεία. Οι κάτοικοι του Ντάνκουιν είχαν έθιμο εκείνο τον καιρό να “συνοδεύουν” όποιον έφευγε για την Αμερική μέχρι τον βράχο γνωστό και ως Λιάχτ. Πήραμε το δρόμο, μερικοί από εμάς με βαριά καρδιά, άλλοι πιο εύθυμοι, μέχρι που φτάσαμε στην κορυφή του Κλάσαχ. Και τότε εκεί έγινε χαμός: ο απoχωρισμός των φίλων ήταν θέαμα θλιβερό, γιατί απο’κείνη τη μέρα αποχωρίζονταν σαν να τους έθαβαν σε τάφο, γιατί από ‘κείνη τη μέρα κανείς δεν θα έβλεπε τον άλλο ποτέ ξανά. Εκείνοι που δεν θα πήγαιναν στο Ντινγκλ είπαν αντίο σ’εκείνους που έφευγαν και μετά γύρισαν τις πλάτες τους ο ένας στον άλλο. Ένα τσούρμο κατευθυνόταν προς τα σπίτια τους και ένα άλλο προς το δρόμο για το Ντινγκλ.
Είχαμε πολύ δρόμο μπροστά μας αλλά δεν μας ένοιαζε μια και είμασταν όλοι μαζί παρέα και δεν καταλάβαμε την διαδρομή μέχρι που φτάσαμε στο Ντινγκλ. Πήγαμε αμέσως στου Γκάλβιν που ήταν τότε ο ταξιδιωτικός πράκτορας για την Αμερική. Εκείνοι που ταξίδευαν είχαν να φροντίσουν πολλά θέματα για την επόμενη μέρα- βαλίτσες κι άλλα μικροπράγματα. Έμεινα μαζί τους καθ’όλη τη διάρκεια κι όταν βράδιασε ένα πλήθος είχε μαζευτεί μέσα στο σπίτι γιατί όσοι θα ταξίδευαν έπρεπε να μείνουν εκεί μέχρι το πρωί. Εκείνο το βράδυ, είχε πολύ κόσμο και ο Γκάλβιν ήταν κοινωνικός άνθρωπος και φιλόξενος και είχαμε μουσική και χορό και τραγούδι μέχρι τα μεσάνυχτα έτσι που δεν καταλάβαμε πώς πέρασε η ώρα μέχρι που τελικά ο σπιτονοικοκύρης είπε πως ήταν ώρα για ύπνο γιατί έπρεπε να ξυπνήσουμε χαράματα το επόμενο πρωί. Τότε σταμάτησε η μουσική και όλοι άρχισαν να σκέφτονται τον ύπνο.
Στις 7 η ώρα το επόμενο πρωί χτύπησε το κουδούνι στο μικρό ξυπνητήρι και όλοι άρχισαν να ντύνονται για να μην χάσουν το πρωινό. Δεν είχαν όμως όλοι όρεξη να φάνε ή να πιούνε γιατί ήταν μες στην στενοχώρια.
Γύρω στις 10 η ώρα ήταν έτοιμοι να φύγουν και είπαμε αντίο ο ένας στον άλλο. Όταν έφυγε η Κέιτ-Τζιμ ένοιωσα πολύ μόνη. Πώς να μην ήμουν, αφού ήταν η πιστή μου συντρόφισσα από τότε που ήμουν παιδί! Περιττό να σας πώ, έκλαιγα αλλά να τι μου είπε εκείνη:
“Μην λυπάσαι καθόλου, κορίτσι μου, γιατί αν μ’αφήσει ο θεός να’χω την υγειά μου δεν θ’αργήσω να σου στείλω τα ναύλα. Αντίο τώρα,” είπε κι άρχισε να κλαίει.
Πριν προλάβω να σκουπίσω τα δάκρυα απ’τα μάτια μου όλοι είχαν χαθεί από μπροστά μου. Εκείνη ήταν η τελευταία φορά που κοιταχτήκαμε στα μάτια.
* Παραδοσιακό Ιρλανδικό τραγούδι από το Δυτικό Κέρρυ με τίτλο «Σκληρή Δοκιμασία» με πολλές αναφορές στην αρχαία ελληνική μυθολογία, αναφέρει χαρακτηριστικά την θεά Αφροδίτη, τον Ιάσονα και το χρυσόμαλλο δέρας, τον Έκτορα, το Άργος, τον Απόλλωνα, κ.α.
Cóisir is Tionlacan is Slán go Deo
An rud is annamh is iontach. Bé sin an dálta céanna ag muintir Dhún Chaoin é. Ní mór acu a chonaic ceaint riamh, is ní raibh i mbéal ná i mbráid éinne acu ach lá na ceainte. Bhí talamh Mhuiris le bheith ar ceaint Dé Máirt is bheadh ana-lá spóirt againn.
Ar maidin Dé Máirt tháinig an reiceadóir is ní raibh fear ná garsún sa pharóiste ná raibh bailithe ann. Bhí a lán daoine ag cur isteach ar an dtalamh ach, de dheascaibh gur baile an-iargúlta é, ní raibh éinne thar paróiste ag cur isteach air. Do thóg Pádraig Ó Scanláin, deartháir Mhuiris, é mar ráinig an t-airgead aige, rud na raibh agena lán eile acu san am san.
Is é Muiris a bhí go sásta tar éis an lae. Bhí a aigne déanta suas aige chun dul go Meiriceá i gcónaí, ach níor éirigh leis go dtí seo. Nuair a tháinig an oíche bhí cuireadh tabhartha age Muiris dos na seanachomharsain go léir chun oíche chuideachtan a bheith acu i bhfochair a chéile. Bhí barraille leanna agus galún uisce beatha aige agus deirimse leat go raibh pósadh beag againn maidir le hamhráin agus le cleachta. Bhí rince ages na daoine óga leis, tamall den oíche.
Ní bheadh Muiris sásta gan glaoch ar mo mháthair. Comharsain bhéal dorais ab ea iad is ní raibh focal searbh eatarthu raimh, is dá bhrí sin is mór an léan a bhí ar mo mháthair ina dhiaidh.
‘Imigh,’ ar seisean, ‘agus glaoigh isteach ar do mháthair. Beidh cuideachta na hoíche anocht againn ach go háirithe.’
Seo liom amach, agus dar ndóigh, is uirthi a bhí na sceitimíní, an bhean bhocht. Bean ana-chleachtúil ab ea í féin, beannacht Dé lena hanam is le anamnaibh na marbh!
Nuair a tháinig sí d’fháiltigh Muiris roimpi agus do chuir sé ina suí cois na tine ar chathaoir í, is thug sé leis an crúsca uisce beatha agus do líon sé suas gloine chúichi.
‘Seo,’ ar seisean, ‘ól mo shláinte! Is í an ghloine dhéanach go deo aríst ar an dtaobh so í.’
Rug sí ar an ngloine.
‘Sid í bhur slainte go léir,’ ar sise, ‘agus go mórmhór sláinte Mhuiris, mo sheanachomharsa mhín mhacánta, nár chuir leanbh a chomharsan riamh ag gol, is ní lú ná thainig go dtí an doras riamh le feirg chúm.’
Nuair a ghaibh Muiris timpeall arís, agus an crúsca ina láimh, níor dhearmhad sé an tseanabhean. Ach, ‘om baisce, nach fada go raibh a caint ag teacht di is gur róghearr gur thóg sí suas Na Bearta Crua, is do bhí fuaim aici dá bhaint as bhuaic an tí. Is mó duine a deireadh ná raibh a sárú d’amhránaí i gCiarraí lena linn.
‘Ar mh’anam, a Mhuiris,’ arsa mise, ‘go raibh an ceart ag an bhfile nuair a dúirt sé –
An tseanabhean a bheadh gafa ag an ngúta,
Is í caite sa chúinne le péin,
Nuair ólfadh sí gline thoistiúin do
Go rincfeadh gach úill léi go réidh.
Féach mo mháthair anois is gur dhóigh le duine ná fuil má gáinne sa tsaol uirthi!’
‘Ó, sin mar a bhíonn, a chailín,’ arsa Muiris. ‘Do bhí croí mór aici mara mbeadh ceal na sláinte.’
Ansan do thosnaigh an rince fé íochtar an tí is bhí rírá agus bualadh bas againn gur gheal sé anoir ar maidin. Bhí se in am ag gach éinne a bheith ag baint a thí féin amach an uair sin. Rugas féin ar laimh ar mo mháthair, agus thógas liom í, agus do bhí smut maith den lá caite san am gur dhúisigh sé lá arna mháireach.
***
Fé dheireadh thainig an lá go raibh Muiris agus a mhuintir chun an slán déanach a fhágaint ag muintir an bhaile. Be nós a bhí ann san am san, gach duine beag agus mór de mhuintir an pharóiste ar fad do dhul ag tionlacan an té a bheadh ag imeacht go dtí Meiriceá. Sé an gheoin agus an fothram a dhúisigh mé ar maidin. Do bhí dul trí cheile agus fuirseadh ar gach éinne. Bhí a lán daoine muinteartha ag teacht go tigh Mhuiris an mhaidean san chun slán a ligint leis.
D’éiríos go tapaidh, mar bhí a lán nithe beaga agam féin le cur i bhfearas. Bhí m’aigne déanta suas agam anois, ón uair go raibh mo shláinte casta orm, dul in aimsir arís, dá bhfaighinn aon áit oiriúnach. Ní raibh einní le fáil age baile. Dá fhaid a fhanfainn ann ní raibh le fáil agam sa deireadh ach an bóthar. Dá bhrí sin do tuigeadh dom gurbh fhearr dhom a bheith ag tuilleamh dom fhéin ná a bheith ag brath ar éinne eile, agus rud eile a bhí sa treis, do bhí Cáit Jim ag dul go Meiriceá cois Mhuiris, agus do bhí geallta aici dhom go gcuirfeadh sí an costas chúm chomh luath agus ab fhéidir léi é; is ba mhaith an rud dom féin a bheith ag tuilleamh chun cúnamh an chostais a bheith agam nuair a thiocfadh an lá.
Níor thugas fios d’einne cad a bhí ar m’aigne, ach do bhíos ullamh chun a bheith le cois Mhuiris ‘on Daingean. Bhí gleotháil an domhain ar siúl acu i rith na maidne, duine ag gol agus duine ag gáirí. Is brónach an rud é duine a bheith ag dul go dtí Meiriceá. Is cosúil le bás é, mar is duine as an míle a fhilleann ar an dtír seo go deo. Dá bhrí sin, ní haon ionadh buairt agus míshásamh a bheith ar a muintir ina ndiaidh.
Ní raibh capall ná cóiste againn ach amháin capall agus cairt a bhí ag Jim is do bhí sí sin lan de ghiúirléidí, ach go raibh slí age Muiris, pé scéal é. Is ag siúl a bhí an chuid eile go léir.
San am go rabhamair Bóthar an Tobair suas ba dhóigh le duine gur sochraid a bhí ann. Nós é sin a bhí ag muintir Dhún Chaoin san am san – pé duine a bheadh ag dul do Meiriceá, do théidís á thionlacan go dtí an Leacht. Bhogamair linn an bóthair, cuid againn brónach agus cuid againn suáilceach, nó gur shroicheamair Mullach an Chlasaigh. Ansan a bhí an cibeal acu! Ba bhrónach an radharc é scarúint na gcarad le chéile. Bhíodar chomh scartha le chéile feasta is dá mba in uaigh a bheidís curtha, mar níor tharlaigh éinne acu ar a chéile riamh ina dhiaidh sin. An chuid acu na raibh ag dul ‘on Daingean, d’fhágadar slán ag an muintir a bhí ag imeacht is thugadar a ndrom le chéile. Thug dream acu a n-aghaidh ar an dtigh agus dream eile a n-aghaidh ar bhóthar an Daingin.
Do bhí siúl fada le déanamh againn, ach má bhí féin do bhí gasra againn le cois a chéile is níor bhraitheamair a bheith ag cur an bhóthair dínn riamh is choíche nó gur shroicheamair an Daingean. Níor dheineamair aon stad nó gur thángamar go dtí tigh an Ghealbhánaigh, mar is é a bhí ina fhear ionaid loingis tráchtála go Meiriceá san am san ann. Do bhí mórán le déanamh acu – boscaí bóthair is gach gleotháil le cur i dtreo acu fé chomhair an lae amáirigh.
D’fhanas féin ina dtreo i gcónaí is nuair a tháinig an oíche bhí a lán daoine bailithe sa tigh. Is ann a bhíodar chun fanúint go maidean. Deirimse leat go raibh cuideachta sa tigh an oíche sin. Fear deas tí dob ea an Gealbhánach is do bhí ceol agus rince agus amhráin ar siúl ann go dtí meánoíche is níor bhraitheamar an t-am ag imeacht, ach sa deireadh dúirt fear an tí go raibh sé in am dul a chodladh, mar go mbeidís ag éirí go moch ar maidin. Ansan go stopadh an ceol agus do chuaigh gach éinne i bhfeighil suain.
Ar a seacht a chlog ar maidin arna mháireach do bhí fothram ag an gcloigín dá bhualadh. Bhí gach éinne ar a dhícheall á bhfáscadh féin suas chun a bheith ullamh do bhéile na maidne; ach go deimhin ní mór a bhí ar a gcumas d’ithe ná d’ól, mar bhíodar róbhrónach.
Timpeall a deich a chlog bhíodar ullamh chun bóthair is d’fhágamair slán agena chéile. Bhí uaigneas mór orm i ndiaidh Chait Jim. Canathaobh ná beadh, mo pháirtí dílis ó bhíos im leanbh? Bhíos ag gol gan dabht, ach dúirt sí liom:
‘Na bíodh aon eagla ort, a chailín,’ ar sise, ‘má fhágann Dia mo shláinte agamsa, ní fada go gcuirfeadsa chútsa an costas. Slán leat anois,’ ar sise, agus do chrom sí féin ar ghol.
Sara raibh am agam na deora a ghlanadh óm shúile bhíodar sciobtha chun siúil as mo radharc. Dob é sin an radharc déanach a fuaireamair ar a chéile.
Μια γιορτή, μια συνοδεία, κι ένας παντοτινός αποχαιρετισμός
Ό,τι βλέπουμε σπάνια, το θαυμάζουμε: αυτή η φράση θα μπορούσε να ισχύει για τους κατοίκους του Ντάνκουιν. Πολλοί απ’αυτούς δεν είχαν δει ποτέ δημοπρασία και τώρα το μόνο θέμα συζήτησης ήταν η μέρα της δημοπρασίας, γιατί η γή του Μέρις θα έβγαινε προς πώληση την Τρίτη και θα είχαμε γλέντια όλη μέρα.
Την Τρίτη το πρωί έφτασαν οι δημοπράτες και κάθε άνδρας και αγόρι της ενορίας είχαν μαζευτεί στο μέρος που θα γινόταν η δημοπρασία. Πολλοί ήταν εκείνοι που ενδιαφέρονταν ν’αγοράσουν την γή αλλά επειδή ήταν σε πολύ μακρινό χωριό κανείς εκτός ενορίας δεν έκανε καμία προσφορά. Ο Πόρικ Σκάνλον, ο αδερφός του Μέρις, τελικά αγόρασε το χωράφι μια και τύχαινε να έχει μετρητά – κάτι που πολλοί λίγοι είχαν εκείνο τον καιρό.
Ο Μέρις ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με τη δουλειά της μέρας. Ανέκαθεν είχε σκοπό να πάει στην Αμερική αλλά δεν είχε πραγματοποιήσει τ’όνειρό του μέχρι τώρα. Μέχρι να βραδιάσει, ο Μέρις είχε προσκαλέσει όλους τους παλιούς γείτονες να έρθουν να γλεντήσουν μαζί. Είχε ένα βαρέλι μπίρα και ένα γαλόνι ουίσκυ και πιστέψτε με πως με τραγούδια και καλή παρέα είχαμε όσα χρειάζονταν για να γίνει κάτι σαν ένας μικρός γάμος. Οι νέοι έστησαν χορό που κράτησε όλο το βράδυ.
Τίποτα δεν θα ευχαριστούσε τον Μέρις περισσότερο παρά να προσκαλέσει τη μητέρα μου. Ζούσαν δίπλα-δίπλα στη γειτονιά και δεν είχαν ανταλλάξει ποτέ κακή κουβέντα μεταξύ τους έτσι που η μητέρα μου ήταν πάρα πολύ λυπημένη που τον έβλεπε να φεύγει.
«Πήγαινε!» μου είπε «και κάλεσε τη μητέρα σου. Θα είμαστε παρέα απόψε ό,τι κι αν γίνει.»
Πήγα κι εγώ και φυσικά η καημένη η γυναίκα ήταν πανευτυχής. Ήταν άνθρωπος της παρέας και της διασκέδασης- ας αναπαύονται εν ειρήνη κι εκείνη και όλες οι άλλες άγιες ψυχές.
Όταν έφτασε, ο Μέρις την καλωσόρισε και την έβαλε να καθήσει σε μια καρέκλα δίπλα στο τζάκι. Έφερε μια κανάτα ουίσκυ και της γέμισε το ποτήρι.
«Στην υγειά όλων σας!» φώναξε «και ειδικά στην υγειά του Μέρις, του παλιού καλού και τίμιου γείτονά μου που ποτέ δεν έκανε κανένα παιδί γείτονα να κλάψει και ούτε ήρθε ποτέ στην πόρτα μου θυμωμένος.»
Όταν ο Μέρις έκανε και δεύτερο γύρο κερνώντας με την κανάτα, δεν ξέχασε τη γριά. Αλλά σας ορκίζομαι πως αμέσως μόλις εκείνη έβγαλε το λόγο της είχε κιόλας αρχίσει να τραγουδάει το Να Μπάρτα Κρούα* και έκανε το σπίτι να δονείται ως την κορυφή. Πολλοί είπαν πως στην εποχή της δεν υπήρχε καλύτερη τραγουδίστρια στο Κέρρυ απ΄τη μάνα μου.
«Ψυχή μου, Μέρις» είπα «ο ποιητής είχε δίκιο όταν είπε:
Η γριά η γκιόσα σακατεμένη απ΄την ποδάγρα
και πεταμένη στη γωνιά απ΄τον πόνο,
αν στράγγιζε ένα ποτηράκι
τα κανιά της θα χόρευαν και πάλι.
«Κοίτα την μάνα μου τώρα», συνέχισα, «δεν θα φανταζόσουν ποτέ πως είναι άρρωστη.»
«Έτσι είν’ η ζωή, κορίτσι μου,» είπε ο Μέρις. « Είχε μεγάλη καρδιά, αλίμονο στην κακή της υγεία.»
Τότε ξεκίνησε ο χορός στην άλλη άκρη του σπιτιού και είχαμε γλέντια και χειροκροτήματα μέχρι που χάραξε η μέρα απ’την ανατολή. Ήταν τότε ώρα να πάει ο καθένας σπίτι του. Πήρα την μάνα μου απ΄το χέρι και φύγαμε μαζί. Η μέρα είχε φύγει όταν ξύπνησε το επόμενο πρωί.
***
Επιτέλους ξημέρωσε όταν ο Μέρις και η οικογένειά του έλεγαν το τελευταίο αντίο στους γείτονές τους. Είχαμε τότε ένα έθιμο για όλους στην ενορία μας, μικρούς και μεγάλους, να «κατευοδώνουμε» όποιον έφευγε για την Αμερική. Ο ενθουσιασμός και ο θόρυβος με ξύπνησαν απ’το πρωί. Πόση κίνηση! Πολλοί από τους συγγενείς του Μέρις επισκέφτηκαν το σπίτι του εκείνο το πρωί για να τον αποχαιρετήσουν.
Σηκώθηκα γρήγορα γιατί έπρεπε να φροντίσω κάτι μικροδουλειές. Είχα πλέον αποφασίσει πως απ’ την στιγμή που θα καλυτέρευε η υγεία μου θα επέστρεφα στην δουλειά- αν βρισκόταν βέβαια η κατάλληλη θέση. Δεν κέρδιζα τίποτα με το να παραμένω στο σπίτι, μια και όσο κι αν καθόμουν εκεί, το μόνο που θα έπαιρνα στο τέλος θα ήταν δρόμο. Έτσι συνειδητοποίησα πως θα ήταν καλύτερο για μένα να βγάζω τα δικά μου χρήματα και να μην εξαρτώμαι από κανέναν. Κι αυτό που μ’ ανάγκασε να το αποφασίσω ήταν τούτο: η Κέιτ-Τζιμ έφευγε για τη Αμερική με τον Μέρις και μου είχε υποσχεθεί πως θα μου έστελνε τα ναύλα όσο συντομότερα μπορούσε και θα ήταν ωφέλιμο να έχω βάλει στην άκρη κάτι για τα εισιτήρια όταν θα έφτανε και η δική μου η μέρα.
Δεν είπα σε κανένα τι είχα στο μυαλό μου αλλά ήμουν έτοιμη να συνοδεύσω τον Μέρις στο Ντινγκλ. Όλο το πρωί υπήρχε πολύ κίνηση, άλλοι έκλαιγαν και άλλοι γελούσαν. Είναι λυπηρό όταν κάποιος φεύγει για την Αμερική. Είναι κάτι σαν θάνατος αφού μόνο ένας στους χίλιους επιστρέφει ποτέ στην Ιρλανδία. Είναι λοιπόν ν’απορεί κανείς που οι συγγενείς των μεταναστών υποφέρουν και κλαίνε όταν δικοί τους άνθρωποι φεύγουν;
Εμείς δεν είχαμε ούτε άλογο ούτε αμάξι δικό μας. Το μόνο που είχαμε ήταν το άλογο του Τζιμ και ένα κοινό αμάξι που ήταν γεμάτο με αποσκευές. Αλλά είτε έτσι είτε αλλιώς, υπήρχε θέση μόνο για τον Μέρις. Οι υπόλοιποι, περπατήσαμε.
Μέχρι να φτάσουμε ψηλά στην οδό Γουέλ θα νόμιζε κανείς πως είμασταν σε νεκρώσιμη ακολουθεία. Οι κάτοικοι του Ντάνκουιν είχαν έθιμο εκείνο τον καιρό να “συνοδεύουν” όποιον έφευγε για την Αμερική μέχρι τον βράχο γνωστό και ως Λιάχτ. Πήραμε το δρόμο, μερικοί από εμάς με βαριά καρδιά, άλλοι πιο εύθυμοι, μέχρι που φτάσαμε στην κορυφή του Κλάσαχ. Και τότε εκεί έγινε χαμός: ο απoχωρισμός των φίλων ήταν θέαμα θλιβερό, γιατί απο’κείνη τη μέρα αποχωρίζονταν σαν να τους έθαβαν σε τάφο, γιατί από ‘κείνη τη μέρα κανείς δεν θα έβλεπε τον άλλο ποτέ ξανά. Εκείνοι που δεν θα πήγαιναν στο Ντινγκλ είπαν αντίο σ’εκείνους που έφευγαν και μετά γύρισαν τις πλάτες τους ο ένας στον άλλο. Ένα τσούρμο κατευθυνόταν προς τα σπίτια τους και ένα άλλο προς το δρόμο για το Ντινγκλ.
Είχαμε πολύ δρόμο μπροστά μας αλλά δεν μας ένοιαζε μια και είμασταν όλοι μαζί παρέα και δεν καταλάβαμε την διαδρομή μέχρι που φτάσαμε στο Ντινγκλ. Πήγαμε αμέσως στου Γκάλβιν που ήταν τότε ο ταξιδιωτικός πράκτορας για την Αμερική. Εκείνοι που ταξίδευαν είχαν να φροντίσουν πολλά θέματα για την επόμενη μέρα- βαλίτσες κι άλλα μικροπράγματα. Έμεινα μαζί τους καθ’όλη τη διάρκεια κι όταν βράδιασε ένα πλήθος είχε μαζευτεί μέσα στο σπίτι γιατί όσοι θα ταξίδευαν έπρεπε να μείνουν εκεί μέχρι το πρωί. Εκείνο το βράδυ, είχε πολύ κόσμο και ο Γκάλβιν ήταν κοινωνικός άνθρωπος και φιλόξενος και είχαμε μουσική και χορό και τραγούδι μέχρι τα μεσάνυχτα έτσι που δεν καταλάβαμε πώς πέρασε η ώρα μέχρι που τελικά ο σπιτονοικοκύρης είπε πως ήταν ώρα για ύπνο γιατί έπρεπε να ξυπνήσουμε χαράματα το επόμενο πρωί. Τότε σταμάτησε η μουσική και όλοι άρχισαν να σκέφτονται τον ύπνο.
Στις 7 η ώρα το επόμενο πρωί χτύπησε το κουδούνι στο μικρό ξυπνητήρι και όλοι άρχισαν να ντύνονται για να μην χάσουν το πρωινό. Δεν είχαν όμως όλοι όρεξη να φάνε ή να πιούνε γιατί ήταν μες στην στενοχώρια.
Γύρω στις 10 η ώρα ήταν έτοιμοι να φύγουν και είπαμε αντίο ο ένας στον άλλο. Όταν έφυγε η Κέιτ-Τζιμ ένοιωσα πολύ μόνη. Πώς να μην ήμουν, αφού ήταν η πιστή μου συντρόφισσα από τότε που ήμουν παιδί! Περιττό να σας πώ, έκλαιγα αλλά να τι μου είπε εκείνη:
“Μην λυπάσαι καθόλου, κορίτσι μου, γιατί αν μ’αφήσει ο θεός να’χω την υγειά μου δεν θ’αργήσω να σου στείλω τα ναύλα. Αντίο τώρα,” είπε κι άρχισε να κλαίει.
Πριν προλάβω να σκουπίσω τα δάκρυα απ’τα μάτια μου όλοι είχαν χαθεί από μπροστά μου. Εκείνη ήταν η τελευταία φορά που κοιταχτήκαμε στα μάτια.
* Παραδοσιακό Ιρλανδικό τραγούδι από το Δυτικό Κέρρυ με τίτλο «Σκληρή Δοκιμασία» με πολλές αναφορές στην αρχαία ελληνική μυθολογία, αναφέρει χαρακτηριστικά την θεά Αφροδίτη, τον Ιάσονα και το χρυσόμαλλο δέρας, τον Έκτορα, το Άργος, τον Απόλλωνα, κ.α.
Cóisir is Tionlacan is Slán go Deo
An rud is annamh is iontach. Bé sin an dálta céanna ag muintir Dhún Chaoin é. Ní mór acu a chonaic ceaint riamh, is ní raibh i mbéal ná i mbráid éinne acu ach lá na ceainte. Bhí talamh Mhuiris le bheith ar ceaint Dé Máirt is bheadh ana-lá spóirt againn.
Ar maidin Dé Máirt tháinig an reiceadóir is ní raibh fear ná garsún sa pharóiste ná raibh bailithe ann. Bhí a lán daoine ag cur isteach ar an dtalamh ach, de dheascaibh gur baile an-iargúlta é, ní raibh éinne thar paróiste ag cur isteach air. Do thóg Pádraig Ó Scanláin, deartháir Mhuiris, é mar ráinig an t-airgead aige, rud na raibh agena lán eile acu san am san.
Is é Muiris a bhí go sásta tar éis an lae. Bhí a aigne déanta suas aige chun dul go Meiriceá i gcónaí, ach níor éirigh leis go dtí seo. Nuair a tháinig an oíche bhí cuireadh tabhartha age Muiris dos na seanachomharsain go léir chun oíche chuideachtan a bheith acu i bhfochair a chéile. Bhí barraille leanna agus galún uisce beatha aige agus deirimse leat go raibh pósadh beag againn maidir le hamhráin agus le cleachta. Bhí rince ages na daoine óga leis, tamall den oíche.
Ní bheadh Muiris sásta gan glaoch ar mo mháthair. Comharsain bhéal dorais ab ea iad is ní raibh focal searbh eatarthu raimh, is dá bhrí sin is mór an léan a bhí ar mo mháthair ina dhiaidh.
‘Imigh,’ ar seisean, ‘agus glaoigh isteach ar do mháthair. Beidh cuideachta na hoíche anocht againn ach go háirithe.’
Seo liom amach, agus dar ndóigh, is uirthi a bhí na sceitimíní, an bhean bhocht. Bean ana-chleachtúil ab ea í féin, beannacht Dé lena hanam is le anamnaibh na marbh!
Nuair a tháinig sí d’fháiltigh Muiris roimpi agus do chuir sé ina suí cois na tine ar chathaoir í, is thug sé leis an crúsca uisce beatha agus do líon sé suas gloine chúichi.
‘Seo,’ ar seisean, ‘ól mo shláinte! Is í an ghloine dhéanach go deo aríst ar an dtaobh so í.’
Rug sí ar an ngloine.
‘Sid í bhur slainte go léir,’ ar sise, ‘agus go mórmhór sláinte Mhuiris, mo sheanachomharsa mhín mhacánta, nár chuir leanbh a chomharsan riamh ag gol, is ní lú ná thainig go dtí an doras riamh le feirg chúm.’
Nuair a ghaibh Muiris timpeall arís, agus an crúsca ina láimh, níor dhearmhad sé an tseanabhean. Ach, ‘om baisce, nach fada go raibh a caint ag teacht di is gur róghearr gur thóg sí suas Na Bearta Crua, is do bhí fuaim aici dá bhaint as bhuaic an tí. Is mó duine a deireadh ná raibh a sárú d’amhránaí i gCiarraí lena linn.
‘Ar mh’anam, a Mhuiris,’ arsa mise, ‘go raibh an ceart ag an bhfile nuair a dúirt sé –
An tseanabhean a bheadh gafa ag an ngúta,
Is í caite sa chúinne le péin,
Nuair ólfadh sí gline thoistiúin do
Go rincfeadh gach úill léi go réidh.
Féach mo mháthair anois is gur dhóigh le duine ná fuil má gáinne sa tsaol uirthi!’
‘Ó, sin mar a bhíonn, a chailín,’ arsa Muiris. ‘Do bhí croí mór aici mara mbeadh ceal na sláinte.’
Ansan do thosnaigh an rince fé íochtar an tí is bhí rírá agus bualadh bas againn gur gheal sé anoir ar maidin. Bhí se in am ag gach éinne a bheith ag baint a thí féin amach an uair sin. Rugas féin ar laimh ar mo mháthair, agus thógas liom í, agus do bhí smut maith den lá caite san am gur dhúisigh sé lá arna mháireach.
***
Fé dheireadh thainig an lá go raibh Muiris agus a mhuintir chun an slán déanach a fhágaint ag muintir an bhaile. Be nós a bhí ann san am san, gach duine beag agus mór de mhuintir an pharóiste ar fad do dhul ag tionlacan an té a bheadh ag imeacht go dtí Meiriceá. Sé an gheoin agus an fothram a dhúisigh mé ar maidin. Do bhí dul trí cheile agus fuirseadh ar gach éinne. Bhí a lán daoine muinteartha ag teacht go tigh Mhuiris an mhaidean san chun slán a ligint leis.
D’éiríos go tapaidh, mar bhí a lán nithe beaga agam féin le cur i bhfearas. Bhí m’aigne déanta suas agam anois, ón uair go raibh mo shláinte casta orm, dul in aimsir arís, dá bhfaighinn aon áit oiriúnach. Ní raibh einní le fáil age baile. Dá fhaid a fhanfainn ann ní raibh le fáil agam sa deireadh ach an bóthar. Dá bhrí sin do tuigeadh dom gurbh fhearr dhom a bheith ag tuilleamh dom fhéin ná a bheith ag brath ar éinne eile, agus rud eile a bhí sa treis, do bhí Cáit Jim ag dul go Meiriceá cois Mhuiris, agus do bhí geallta aici dhom go gcuirfeadh sí an costas chúm chomh luath agus ab fhéidir léi é; is ba mhaith an rud dom féin a bheith ag tuilleamh chun cúnamh an chostais a bheith agam nuair a thiocfadh an lá.
Níor thugas fios d’einne cad a bhí ar m’aigne, ach do bhíos ullamh chun a bheith le cois Mhuiris ‘on Daingean. Bhí gleotháil an domhain ar siúl acu i rith na maidne, duine ag gol agus duine ag gáirí. Is brónach an rud é duine a bheith ag dul go dtí Meiriceá. Is cosúil le bás é, mar is duine as an míle a fhilleann ar an dtír seo go deo. Dá bhrí sin, ní haon ionadh buairt agus míshásamh a bheith ar a muintir ina ndiaidh.
Ní raibh capall ná cóiste againn ach amháin capall agus cairt a bhí ag Jim is do bhí sí sin lan de ghiúirléidí, ach go raibh slí age Muiris, pé scéal é. Is ag siúl a bhí an chuid eile go léir.
San am go rabhamair Bóthar an Tobair suas ba dhóigh le duine gur sochraid a bhí ann. Nós é sin a bhí ag muintir Dhún Chaoin san am san – pé duine a bheadh ag dul do Meiriceá, do théidís á thionlacan go dtí an Leacht. Bhogamair linn an bóthair, cuid againn brónach agus cuid againn suáilceach, nó gur shroicheamair Mullach an Chlasaigh. Ansan a bhí an cibeal acu! Ba bhrónach an radharc é scarúint na gcarad le chéile. Bhíodar chomh scartha le chéile feasta is dá mba in uaigh a bheidís curtha, mar níor tharlaigh éinne acu ar a chéile riamh ina dhiaidh sin. An chuid acu na raibh ag dul ‘on Daingean, d’fhágadar slán ag an muintir a bhí ag imeacht is thugadar a ndrom le chéile. Thug dream acu a n-aghaidh ar an dtigh agus dream eile a n-aghaidh ar bhóthar an Daingin.
Do bhí siúl fada le déanamh againn, ach má bhí féin do bhí gasra againn le cois a chéile is níor bhraitheamair a bheith ag cur an bhóthair dínn riamh is choíche nó gur shroicheamair an Daingean. Níor dheineamair aon stad nó gur thángamar go dtí tigh an Ghealbhánaigh, mar is é a bhí ina fhear ionaid loingis tráchtála go Meiriceá san am san ann. Do bhí mórán le déanamh acu – boscaí bóthair is gach gleotháil le cur i dtreo acu fé chomhair an lae amáirigh.
D’fhanas féin ina dtreo i gcónaí is nuair a tháinig an oíche bhí a lán daoine bailithe sa tigh. Is ann a bhíodar chun fanúint go maidean. Deirimse leat go raibh cuideachta sa tigh an oíche sin. Fear deas tí dob ea an Gealbhánach is do bhí ceol agus rince agus amhráin ar siúl ann go dtí meánoíche is níor bhraitheamar an t-am ag imeacht, ach sa deireadh dúirt fear an tí go raibh sé in am dul a chodladh, mar go mbeidís ag éirí go moch ar maidin. Ansan go stopadh an ceol agus do chuaigh gach éinne i bhfeighil suain.
Ar a seacht a chlog ar maidin arna mháireach do bhí fothram ag an gcloigín dá bhualadh. Bhí gach éinne ar a dhícheall á bhfáscadh féin suas chun a bheith ullamh do bhéile na maidne; ach go deimhin ní mór a bhí ar a gcumas d’ithe ná d’ól, mar bhíodar róbhrónach.
Timpeall a deich a chlog bhíodar ullamh chun bóthair is d’fhágamair slán agena chéile. Bhí uaigneas mór orm i ndiaidh Chait Jim. Canathaobh ná beadh, mo pháirtí dílis ó bhíos im leanbh? Bhíos ag gol gan dabht, ach dúirt sí liom:
‘Na bíodh aon eagla ort, a chailín,’ ar sise, ‘má fhágann Dia mo shláinte agamsa, ní fada go gcuirfeadsa chútsa an costas. Slán leat anois,’ ar sise, agus do chrom sí féin ar ghol.
Sara raibh am agam na deora a ghlanadh óm shúile bhíodar sciobtha chun siúil as mo radharc. Dob é sin an radharc déanach a fuaireamair ar a chéile.
