当罗斯达湖的人们听说马库斯·比格的女儿诺拉要去英国时，他们的惊讶之情是你从未见过的。她的一个姐姐已经在那里工作了，但家里需要诺拉。没有了她，家里除了那对老夫妇外就没人了。她的两个哥哥不成器，从来没有为他们自己或家里的任何人做过任何好事。大哥马丁被送到戈尔韦去当店员(老马库斯总有自己的想法)，但没过多久就因酗酒失去了工作，之后他加入了英国军队。至于二哥斯蒂芬，老家伙一直认为他会把他培养成一位“绅士”，然而，当这个顽固的小伙子不能说服父亲让他自主时就偷跑了，口袋里装着在乌阿赫塔拉德集市上卖掉的两只公牛的钱。
“他在不在家里没什么两样，”老人听到他走了以后说。但他只是假装这个事情没有伤害到他。晚上，想到离他而去步入歧途的两个儿子，他常常无法入眠。要是有哪个邻居想使这个郁郁寡欢的老头高兴起来，同情他在儿子这里的不幸，他就只会说:“说有什么用呢？我试图把他们保护在巢里，却没得到什么感谢。他们两个逃走了，留下我一个人。从现在起，我就不用担心他们了。”
但是他们还是让他担心了。在诺拉说她决定不再待在家里之前，他就只为两个儿子的离开而烦恼。他们给他带来了羞辱。人们取笑他，他成了全村的笑柄——他自己和他的家人。他原以为他可以让他们过上体面的生活，他辛辛苦苦地干活，从早到晚，不顾风吹雨打，他要让孩子们上学，直到他们变得跟老师一样博学为止，这些都成了村里人的笑柄。
但据他自己说，诺拉的情况有所不同。他会把她留在家里。他会为她找到一个合适的丈夫。他死后会把小地产留给她和她的丈夫。当她告诉他她要离开时，他以为她只是在开玩笑。但他很快就明白她不是在开玩笑。然后他尽其所能把她留在家里，但是全都没有用。他的妻子找她谈也没用。有一个月的时间，他们之间存在着极大的敌意：老人威胁说，如果她离开，各种邪恶的事情就会降临到她的头上，而她自己也在试图战胜他。但是她的心已经决定要走了，不管别人说什么，她一定要走。
“你有两个儿子，”一天晚上她对他说，“他们离开了你，他们两个也做给你看了。如果你不放我离开，你就不会知道我会不会重蹈他们的覆辙。”
“她是最小的孩子，马库斯，”妻子说，“以上帝的名义，我不愿在我暮年还要和她分开，但是，”她继续说着，几乎哭了起来，“也许‘这是为了她好’。”
父亲不这么认为。他很固执。他确信她最好还是待在这里然后找一个伴侣。她的老父亲死后，她丈夫将拥有40英亩土地。她是一个和蔼可亲的姑娘，他们附近的七个教区里，没有一个农场主或店主不愿意娶她。
“他们怎么会不愿意呢，”他说，“这么可爱的姑娘，还有四十英亩土地。”
但最后他不得不让步。
然后他们便看到了这个决定的效果。这阵子困扰诺拉的极度烦恼和焦虑显然都消失了，一点痕迹也看不见。她就像在度过生命中最美好的日子一样轻松愉快，至少看起来是这样。他们有很多事情要做，要制作和装饰帽子以及衣服，买各种各样的布料和缎带并给它们染色。在她离开之前的几个星期里，她完全没有休息过。今天拜访这里，明天拜访那里。
她没有流过一滴眼泪，直到她在戈尔韦买的两个旅行用的大箱子被装上马车，准备运往巴利纳欣克火车站。那时她放声大哭。他们走到十字路口的东边时，那滚滚的泪珠还挂在脸上呢。
“愿上帝怜悯他们，”被掀翻在路边一条长满青苔的沟里的一个男孩说。
“阿门，”另一个男孩说，“以及每一个像他们这样的人。”
“但是你知道她为什么要走吗？”
“如果她在家里能做得很好，她就不会走了。”
“去年有三个人来向她提亲——他们三个都是出了名的有钱。”
“据说她和店主肖恩·马修的儿子相处得很愉快，”在他们中间的老人说道。
“就是在戈尔韦的上大学的那个吗？”
“就是他。”
“我不相信。他是个坏孩子。”
“真的吗？”
马车穿过罗斯和巴利纳欣克之间的平坦大沼泽，向北驶去。诺拉仍然可以看到在峡谷下面的自己家的房子。她心里想的并不是这个，而是她在罗斯达湖的十字路口遇见肖恩·马修的儿子的那个倒霉日子，他跑到东边村子里他叔叔家去过暑假。在到达巴利纳欣克之前，她一直在想这件事。火车发出一阵尖锐而不耐烦的汽笛声，好像在催促人们快些，不要耽误它这如此巨大，如此活力四射、如此强壮的大块头。诺拉上了车。火车稍微颠簸了一下。它开始慢慢移动，马库斯·比格跟着火车走。他送别了女儿，自己伤心难过地回了家。
II
那个躺在沟里的青苔上、冷眼旁观生活的老人是正确的，在她生命的某个时刻，她曾把自己的心给了肖恩·马修的儿子。但那段时期已经过去了。说她对那个在格拉斯哥上大学准备当医生的优秀青年怀有一种愤怒和强烈的仇恨，这也不是撒谎。 就是因为她对他的爱，她现在才不得不离开罗斯达湖以及她最亲密的朋友们，独自去面对整个世界的重担。他曾经是她最心爱的人，那个在罗斯达湖度假的聪明的年轻人，比她所见过的任何人都更受她的喜爱。他不是给她讲过那些关于他们在国外大城市里生活的精彩故事吗？他的故事多么使她高兴！当他对这个愚蠢天真的姑娘说他从来没有见过除了她以外谁能更让他喜欢时，她是多么高兴，多么心暖啊！当他成为医生的时候，他们会有多么好的房子啊！
年轻人告诉她的一切，她都相信。他自己也相信——至少在他说的时候是如此。的确，他离开了，这些愚话就不会放在心上了。但对诺拉来说却不一样。要过很长时间他才会再来，夏天还有很久才会到来。要过很长时间才会夏日长驻。
她曾经很信任他，但她被骗了。她寄给他的信都被退了回来。他去了别的地方。没有人知道他的任何消息。她生活在混乱中，当她准确地理解了这整件事儿的时候，整个头脑一片混乱。她在想他，日日夜夜都在脑子里翻来覆去地想着他。除了彻底离开这个地方，她别无他法。她自己，以及所有与她有关的人都在人前感到抬不起头来。一个曾在罗斯达湖做过女仆的年轻女孩现在在伦敦工作。她要去那个城市，她现在就要到那个城市去，而不是到她姐姐所在的那个大镇。
坐在火车里，她惊奇地看着河流、港口、湖泊、山脉和平原飞驰而过，而她自己却什么也没做。为什么它们都离她而去？在这片遥远的异国土地上，这辆神奇的车会把她留在那里，她会过着怎样的生活呢？恐惧和战栗袭上她的心头。黑暗降临在平地和群山上。她暂时不去想，但她很清楚，她被某种奇怪的动物带走了。直到她感到她的心因愤怒而开始跳动；直到她变成一条火龙，眼晴里射出火焰；她被带去了一个可怕的荒原——一个既没有阳光也没有雨水的地方；她是违背自己的意愿才到那里去的；她是因为一宗罪才被放逐到这荒原。
火车到达都柏林。她感到整个地方都被一阵巨大而单调的嗡嗡声所扰乱。男人们尖叫着大喊着。火车进进出出，鸣着汽笛。到处都是人的声音、火车的声音和马车的声音。她看到的每一件事都使她感到惊奇，利菲号上的小舟和船运，在午夜还灯火辉煌的桥梁和街道，熙熙攘攘的人群，还有城市本身，那么美丽、那么充满活力、在万籁俱寂的深夜还那么明亮。有那么一会儿，她几乎忘记了把她从故乡赶出来的不幸。
但当她在火车上时，情况正好相反。可怕的黑暗思想再次压在她身上，没有什么能阻止它们。她为什么要离开家呢？不管她发生什么事，还是留下更好不是吗？她现在该怎么办呢？在她要去的地方会发生什么事呢？
事情是会这样的。正如那些讲故事的人告诉我们的那样，如果在很久以前，有人花了一百年的时间才发现生命不过就是一天，那么，她自己做了一件更了不起的事情，她在一天之内就有一种过了一百年的感觉。她一天之内就老了，枯萎了。人在一生中遭遇的所有的悲伤和心碎，所有的巨大的精神烦恼，都在一天之内发生在了她的身上，从她离开罗斯达湖到她抵达伦敦市中心的那短短一天。她看见凯特·范等在火车边上欢迎她的到来，凯特曾是他们家的女仆。直到那一天，诺拉才懂得生活的真谛。
III
这两个年轻的女人住在城南一条丑陋破旧不堪的小街上。她们当时住在一幢很大的房子里，人们挤成一堆。你从来没有见过谁像诺拉这样的惊讶，当她看到有这么多人时。她可以发誓，至少有一百人，包括男人、女人和孩子。她常常被单独留在那里一整天，因为凯特得从早到晚出去工作。她常常坐在窗边，望着所有过路的人，猜想他们都到哪里去了。没过多久，她开始怀疑自己来这儿是不是犯了个错误。她不明白自己为什么离开了西部大洋边上群山之间的那个孤零零的村庄。如果她父亲知道原因，他会怎么说？他当然会大发雷霆。
“为什么我比别人更不幸呢？”她会说。但是这是一个无法回答的问题，当她找不到答案的时侯，她就到街上去；但她不愿意走远，怕迷路。但是在街上，在人群中，同样的思想压在她的身上，就像在房子里一样。
一天晚上，当凯特下班回到家时，诺拉正坐在火炉旁哭泣。
“好了，好了，我亲爱的诺拉，”她说，“擦干你的眼泪，和我一起喝杯茶。有人告诉我说，我的女主人的亲戚需要一个姑娘，如果你愿意去的话……”
“我会去的，”诺拉说着，迅速站了起来。
第二天早晨，她去了那位夫人家里。她开始在那里工作。她在那儿有很多事情要做，脑子里有很多新的想法，以至于她暂时无法考虑别的事情。在她寄回家的信中，她包进去了一点钱，尽管她知道他们并不缺钱，因为他们已经很富裕了。她父亲写给她的信，她每天晚上睡觉前都要读上一遍又一遍。信里常常有村庄里的消息，渔夫们捕获了大量的鲱鱼，托马斯·帕特·莫尔买了一条新船，内尔·格里芬已经移民到美国了。
几个月过去了，但最后那位夫人告诉她，她对她不满意，她必须离开。她不得不这么做。她丢下所有的东西走了。那天晚上，她没有栖身之处，也没有任何保护，任凭雨水落在她身上，落在她脚下坚硬的街道上。
有必要把那之后发生在她身上的一切都讲一讲吗？讲讲那个给了她食物、饮料和钱的“年轻绅士”，她那时已经穷困交加、山穷水尽了；讲讲她是怎么开始酗酒的；讲讲她如何试图欺骗自己，令头脑麻木；讲讲她在酒吧或其他地方遇见的形形色色的人；讲讲他们的聊天和对话；讲讲她的自尊心是如何被削弱的，直至最终她毫不介意未来如何；讲讲她怎么一天天地堕落下去，直到最后，她再无羞耻和尊严，直接就去站街。
IV
她这样过了九年。晚上饮酒作乐，白天收拾化妆为第二天晚上做准备。以前在她的脑子里出现过的关于她现在过的生活和她以前在家里过的生活的任何想法，她都尽快地把它们赶走。正是这样的想法使她最为不安。而且，据说一个人对生活没有任何兴趣，除非他认为自己做的好事比坏事多，但即使这句话是真的，她也没办法改变行径。但这些念头在白天时成百上千地无情地向她袭来——尤其是在她刚刚往家里寄了一封信之后（她经常这样做）。当它们集中向她袭来时，她就会出去喝酒。
一天晚上，她刚往家里寄了一封装着一些钱的信，然后她就上街去了。现在是十一点。成千上万的人从剧院里走出来，她看着他们。他们中间有些人盯着她和她这一类的女人。那种表情显示了欲望和贪婪，正是那欲望和贪婪给人类带来毁灭，驱使着国家之间互相争斗，给从特洛伊战争时代直到今天的诗人和说书人提供素材。
没过多久，她看到一个男人出现在她面前，他的女人在他身边。他们不明所以地相互对视着，他们认出了对方。他是肖恩·马修的儿子，伦敦的一名医生。她很快就转身走了。她听见他走进附近的一家餐馆时对他的妻子说他很快就会过去。诺拉一听到这个消息就走了。他在追她。她加快了步伐，他也加快了步伐。她在小跑，他也小跑着跟在她后面。她比他先开始跑起来。她跑上一条街，又跑下一条街，她觉得他紧跟在她后面。她担心得要死，怕他抓住她，怕家乡的每个人都会因而知道她的处境，怕每个人都会知道。
她面前正好有一个小教堂——因为某个节日而整夜开放的小教堂。她需要在那里躲避那个追着她的男人——那个她把爱给了他，却被他欺骗的男人。她并没有走进教堂的记忆，不过她还是进去了。她看到的一切让她觉得陌生，她已经很久没有进过教堂了。她又恢复了青春，又回到了罗斯达湖的教堂。角落里有一尊圣母玛利亚的雕像，前面有盏红灯。她朝那个角落走去，她伸手去摸它。她心情沉重，身子前后摇晃着颤抖着。她那顶鲜艳的尖顶帽几乎要从头上掉下来了。她那鲜红的缎带被街上的泥土浸透了，弄脏了。她大声地向上帝和圣母祈祷，祈祷了又祈祷，直到她用一种强烈而热烈的声音喊道：“圣母玛利亚——上帝的母亲——为我们罪人祈祷吧，现在以及我们死去时，阿门！”
她身后的一位老牧师听到了她的祈祷。他对她说话的态度和蔼可亲。他安抚她，把她带走了。他询问她，她亳无保留地把自己的经历告诉了他。她给他看了她从父亲那里收到的信。
他又问了她一些问题。
是的——她愿意回家。正是用她寄回去的钱她爸爸才买了新渔船。她确信他们不知道——他们对她在伦敦所过的生活一无所知。
“你父亲有没有问过你，为什么一开始不去找你的姐姐？”
“他问了。但我告诉他，伦敦的工作更好。”
他们像这样度过了很长时间——他提问，她回答。他为她找了一个像样的住处过夜。他要她写封信回家，说她打算回去，并且他第二天会来看她，她可以向他忏悔。那个晚上他在睡觉前，写了一封长信给罗斯达湖教区的牧师，告诉他了整个事情并请他好好看顾这个回家的年轻女子。
家里人正盼着她回来。每个人都说离开罗斯达湖的人里谁也没有像她那么成功，没有人寄回家过那么多钱。
“你一定很满意吧，马库斯，”铁匠肖恩在她回家的那天说道，他在铁匠铺里给马库斯的马套上一只鞋，“她终于回家了，你还没有决定把自己的地留给谁呢。”
“好吧，你可以这么说，”他回答说，“我已经老了。”
他去火车站接她的马车已经准备好了。
“他们过去常说，”他一边把马套上马车，一边得意地说，“另外两个人什么也没做，我想这是真的，但你不会相信她给了我多大的帮助。你看，今天晚上那条钓鲭鱼的大渔船，要不是她，我不可能买得起。”
“你说的全是实话，马库斯，”那个帮他的老男人说道，“但是告诉我这一点，”他焦急地说道：“她有没有告诉过你，我的西莫有在什么地方见过她吗？”
“我确实问过她，但她从没见过他。”
“嗯，瞧瞧……我已经有六个月没收到他的信了。”
马库斯离开了。当他出发去火车站的时候，他已经好久没有这么轻松愉快了。虽然他的儿子们都堕落了，他的女儿超越了这一切。她是整个教区的榜样。现在他们不会再说最终他不得不卖掉土地。他会把诺拉留在家里。他会为她做媒，为她找一个可靠、谨慎的男人……
这些想法还没有结束，火车就庄严地驶进来了。诺拉下车，他对她表示欢迎！如果可能的话，她母亲在家里对她的欢迎甚至比他的还要热烈。
但是她看起来很疲惫不是吗？他们到底对她做了什么？是因为她做了太多的工作吗？但是她在家里待不了多久，就会恢复她漂亮的外表。她苍白的面颊会消失，如果她待在家里，听他们的劝告的话。
“我给你的第一个建议就是吃这块美味的肉和卷心菜，因为我想你在那个城市里没有时间对食物挑挑拣拣的，”老妇人笑着说。
但是诺拉吃不下，她一点也不饿。她说，长途旅行让她心烦意乱。她要径直走进房间，脱下衣服，然后在那里休息。或许过一会儿她就能吃点东西了。
“也许你想先喝杯茶，”母亲在她又回来时说。
“好的，”她说，“这也许对我有好处。”
那天晚上，当镇上的人进来欢迎她的时侯，他们没有看到她。他们被告知她因为长途旅行太累了，不得不睡觉，但他们明天会看到她。诺拉听到了他们的对话和交谈，而她在房间里向上帝和圣母玛利亚祈祷从现在开始指引她正确的道路并给她力量让她永远保持这种状态。
V
诺拉回家后的生活令人惊讶。这个生活在罗斯达湖的诺拉·马库斯·比格的体内，实际上存在着两个女人：一个是年轻、温柔的诺拉，以前去英格兰挣过钱，另一个诺拉却不被村民所了解，但是她在一个陌生的城市遭受了生活的艰难困苦。就像两个人同时存在一样，你也可以说，有两种思想和两种思维方式同时存在。她有一个在伦敦误入歧途的女人的外貌，同时持有在离开故乡之前就有的看法和观点。
她忍受着她们之间不断的冲突。这个曾经过着放荡不羁生活的女人，和另一个从未离开过这个村庄的女人厮打着，她什么也不想要，只想待在家里，安安稳稳地过日子。这是一场艰苦的斗争。她想，有时邪恶势力会更强大，然后她就会走向教堂。所有的人都说他们从未见过像她这样虔诚、有礼貌的年轻女子。
在这段时间里，离他们最近的村庄有一个固定的集市日。许多来自罗斯的人会去那里。有些人步行，有些人骑马，有些人乘着船渡过港口。有的人去那里卖货物，也有人并没有什么特殊的事情要做。
诺拉就是这群人中的一员。她在集市上走来走去，看看那些出售的牛。她逐渐认识这里的人，跟他们聊天打听那些在她去伦敦之后离开这里的人的情况。
她心情愉快，打扮得整整齐齐，腰板挺直。她穿的是一件最好的、最昂贵的白棉布衣服，一件她从伦敦带回来的裙子。她身后拖着精致的缎带，帽子上竖起了孔雀羽毛。她已经很久没有这么轻松愉快了。天气热得可怕，太阳强烈地照射下来。要不是时不时从港口吹来的微风，谁也无法忍受这种热度。一天下来，诺拉筋疲力尽。她听见附近有小提琴声，柔和、甜美、悦耳的音乐。小提琴手坐在小屋的门边，他的头前后摇晃着。这样的心满意足的表情和举止，会让你觉得他在之前的生活里从来没有过任何担心或烦恼，而且永远也不会有。
诺拉走了进去，她坐在门边的凳子上听音乐，她筋疲力尽。要是她能喝一杯就好了！她就是这么想的。这时冲突又开始了。她刚要离开，这时一个来自罗斯的年轻人走过来问她愿不愿意和他喝一杯。
“天气很热，喝一点不会对你造成任何伤害。请随便点。”
她从他手里接过一杯酒。
如果一个人在人生的某个阶段喜欢喝酒，并且暂时戒了酒，再碰一滴，那么他肯定会再喝第二杯，第三杯，甚至可能是第九杯，因为旧日的欲望又会被唤醒了。
诺拉就是这样的。她喝了第二杯，第三杯，她很快就上头了。她开始表演，她出去跳舞。但她很快就放弃了，因为她头晕目昡，已经感觉不到腿的存在了。她几乎走不出去，但还没走多远，就倒在路边的河岸上了。
晚上几个小时过去了，她父亲才发现她是那样的。
他把她抱上车，送她回家
第二天早上，同一辆马车正在门外准备着。
“如果你在英国学到的都是这些把戏，”他带着苦涩的声音说，“你应该在那里练习使用。”
然后他们两个去了火车站。
VI
诺拉离开的那天晚上，如果你在罗斯达湖的岸边，你会看到一个老人坐在渔船里。他的身边拖着一个容器，他努力地抹去写在船上的名字。即便他真的抹去了,他也没能把那个名字从他心里擦去。写在那条船上的正是他女儿的名字。
Ní fhaca tú riamh ach an t-ionadh a bhí ar mhuintir Ros Dhá Loch nuair a chualadar go raibh Nóra Mharcais Bhig le dul anonn go Sasana. Bhí deirfiúr léi thall cheana, agus í ag obair ann, ach bhí gá le Nóra sa mbaile. Ní bheadh ina diaidh sin ach an tseanlánúin. An bheirt dheartháir a bhí aici ní dhearnadar aon rath - dóibh féin ná d’aon duine a bhain leo. Cuireadh Mártan, an duine ba shine acu, go baile mór na Gaillimhe ina bhuachaill siopa (bhí an éirí in airde i Sean-Mharcas i gcónaí), ach níorbh fhada dó ansin gur chaill sé a phost i ngeall ar an ól, agus ansin chuaigh sé san arm Gallda. Maidir le Stiofán, an dara duine acu, ní raibh aon tsúil ag an seanfhear go bhféadfadh sé “duine uasal” a dhéanamh de go deo. Ach nuair nach bhfuair an t-ógfhear ceannndána seo cead a chinn óna athair, ghlan sé leis agus luach dhá bhullán a dhíol sé ar aonach Uachtair Aird ina phóca aige.
“Ní fearr ann ná as é,” arsa an seanfhear ar chloisint dó go raibh sé imithe. Ach ní raibh sé ach ag ligint air féin nár ghoill an scéal air. Is minic san oíche a bhí sé gan néal a chodladh ach ag cuimhneamh ar a bheirt mhac a bhí imithe uaidh ar a n-aimhleas. Duine ar bith de na comharsana a cheapadh an seanfhear dorcha a shásamh an aimsir sin, nó a théadh ag déanamh trua leis i ngeall ar an donas a d’éirigh dá chlann mhac, ní deireadh sé leo ach, “Cén mhaith do dhaoine a bheith ag caint? Ba bheag é a mbuíochas ormsa nuair a shíleas a gcoinneáil sa tsean-nead. Ghlac an bheirt acu sciathán agus d’fhágadar mise liom féin. Is beag an imní a chuirfeas siad ormsa feasta.”
Ach chuir. Agus go dtí go ndúirt Nóra leis go raibh socraithe aici gan fanacht sa mbaile níos faide, ní raibh aon ní ag déanamh buartha dó ach an tslí ar imigh a bheirt mhac uaidh. Bhí sé náirithe acu. Bhí an pobal ag déanamh magaidh faoi. Bhí sé ina staicín áiféise ag an mbaile – é féin agus a chlann. Agus an chaoi ar cheap sé slí mhaith bheatha a thabhairt dóibh! An chaoi ar bhain sé allas as a chnámha ag obair moch deireanach, fuar fliuch agus tirim lena gcoinneáil ar scoil go rabhadar chomh foghlamtha leis an máistir féin, mórán!
Ach ní hamhlaidh a bheadh an scéal ag Nóra, dar leis. Choinneodh sé ise sa mbaile. Dhéanfadh sé cleamhnas di. D’fhágfadh sé an gabháltas aici féin agus ag a fear tar éis a bháis. Nuair a dúirt sí leis go n-imeodh sí, cheap sé gur ag magadh a bhí sí ar dtús. Ach ba ghearr go mba léir dó nárbh ea. Ansin rinne sé a dhícheall dubh is dath a coinneáil sa mbaile. Ní raibh aon mhaith ann. Ní raibh aon mhaith don tseanbhean a bheith ag caint ach oiread. Feadh míosa bhí sé ina chogadh dhearg eatarthu. An seanfhear ag bagairt gach donais uirthi dá n-imeodh sí; ise ag iarraidh a shárú. Ach bhí sé socraithe aici dul anonn, agus anonn a ghabhfadh sí pé ar bith céard a déarfaidís.
“Bhí beirt mhac agat,” ar sise leis oíche, “agus d’imigh siad uait. Náirigh an bheirt acu thú. Níl a fhios agat nach ndéanfainnse an cleas céanna, mura ligfidh tú dom imeacht go toilteanach.”
“Is í an duine deireanach acu í, a Mharcais,” arsa a bhean, “agus i nDomhnach féin is dona liom scarúint léi i ndeireadh mo shaoil, ach,” ar sise agus í beagnach ag caoineadh, “b’fhéidir gurb é lár a leasa é.”
Cheap a hathair nárbh é. Bhí sé dearfa de. Bhí sé lánchinnte go mb’fhearr di go mór fada fanacht san áit a raibh sí agus cleamhnas a dhéanamh ann. Bheadh dhá fhichead acra talún ag a fear nuair a gheobhadh sé féin bás. Bean óg lách gheanúil a bhí inti. Ní raibh feilméara ná ceannaí siopa sna seacht bparóistí ba ghaire dóibh nach mbeadh lánsásta í a phósadh.
“Agus tuige nach mbeadh freisin?” arsa seisean, “bean chomh breá léi agus dhá fhichead acra de thogha na talún aici?”
Ach b’éigean dó géilleadh i ndeireadh na dála.
Is acu a bhí an obair ansin. An buaireamh mór agus an imní mhíchuíosach a bhí ag gabháil do Nóra le tamall, scaipeadh iad, de réir dealraimh. Ní raibh a rian le feiceáil. Bhí sí chomh haerach scléipeach agus a bhí an lá ab fhearr a bhí sí, nó ceapadh é. Bhí an oiread sin le déanamh aici! Hataí agus gúnaí le déanamh agus le gléasadh aici. Éadach agus ribíní de gach cineál le ceannach agus le dathú aici. Ní raibh sos léi feadh na seachtaine sular imigh sí. Ag tabhairt cuairte abhus lá, agus thall lá arna mhárach.
Deoir níor shil sí go dtí gur cuireadh a dhá bosca mhóra taistil a cheannaigh sí i nGaillimh ar an gcarr a bhí lena tabhairt go port na traenach i mBaile na hInse. Ansin thosaigh sí ag gol go faíoch. Nuair a bhíodar thoir ag an gcrosbhóthar bhí na frasa deor lena leiceann.
“Go bhfóire Dia uirthi,” arsa duine de na buachaillí a bhí caite le claí ar phlasóg mhín chaonaigh le hais an bhóthair.
“Áiméan,” arsa duine eile acu, “agus gach uile dhuine dá sórt.”
“Ach meas tú cén ealaín atá uirthi go bhfuil sí ag imeacht?”
“Ní dhéanfainn iontas ar bith de dá mba rud é nach mbeadh slí mhaith aici sa mbaile.”
“Tháinig triúr á hiarraidh anuraidh – triúr a raibh cáil mhór orthu ar airgead freisin.”
“Deirtear gur chuir sí spéis mhór i mac Sheáin Mhaitiú, an fear siopa,” arsa seanfhear a bhí ina measc.
“É siúd a bhí sa gcoláiste mór i nGaillimh?”
“An duine céanna.”
“Ná creid é. Drochbhuachaill bhí ann.”
“Abair é.”
Bhí an carr ag imeacht ó thuaidh thar an gcriathrach mór leathan atá idir an Ros agus Baile na hInse. Bhí a teach le feiceáil fós ag Nóra síos uaithi sa ngleann. Ach ní air a bhí sí ag cuimhneamh, ach ar an lá mí-ámharach a casadh mac Sheáin Mhaitiú uirthi ar dtús ag crosbhóthar Ros Dhá Loch, agus é ag caitheamh a laetha saoire tigh dheartháir a athar ar an mbaile thoir. Níor stad sí den mhachnamh sin go rabhadar i mBaile na hInse. Lig an traein fead ghéar mhífhoighdeach aisti mar a bheadh sí á rá leis na daoine deifir a dhéanamh agus gan moill a chur ar rud a bhí chomh mór agus chomh beoga agus chomh cumasach léise. Chuaigh Nóra isteach. Bhog an traein ruainne beag. Thosaigh sí ag imeacht go mall míthapa ar dtús. Bhí Marcas Beag ag siúl lena hais. Chuir sé a bheannacht lena iníon agus d’fhill sé abhaile go brónach dólásach leis féin.
*
B’fhíor don seanfhear críonna úd a bhí ar an bplásóg chaonaigh ag féachaint ar an saol agus á ligint thairis, gur chuir sí spéis mhór i mac Sheáin Mhaitiú uair dá saol. Ach bhí an uair sin caite. Agus ní bréag a rá gur fuath agus dearg-ghráin a bhí aici ar an bhfear óg galánta a bhí thall i nGlaschú sa gcoláiste le bheith ina dhochtúir. Toisc an cion a bhí aici air b’éigean di imeacht as Ros Dhá Loch agus óna cairde gaoil, agus an domhan mór a thabhairt uirthi féin. Ba ghile léi, uair, an fear óg aerach a thugadh a laetha saoire i Ros Dhá Loch ná duine ar bith eile dár casadh léi riamh roimhe. Agus nárbh iontach iad na scéalta a bhí le n-aithris aige faoin saol a bhíodh acu sna bailte móra thar lear! Agus nach breá a thaitníodh na scéalta úd léi! Agus nuair a deireadh sé leis an gcailín díchéillí mínósach nár casadh leis in aon bhall dá raibh sé duine ba mheasa leis ná í, nach uirthi a bhíodh an t-aiteas agus an t-aoibhneas croí! Agus an teach breá a bheadh acu i mbaile mór éigin nuair a bheadh sé ina dhochtúir!
Agus chreid sí gach a ndúirt an fear óg léi. Chreid seisean é freisin – nuair a dúirt sé é. Ní mórán imní a dhéanadh an chaint úd dó, ámh, nuair a bhí sé imithe. Ní mar sin do Nóra. B’fhada léi go dtagadh sé arís. B’fhada léi uaithi an samhradh. B’fhada léi uaithi nuair a bheadh sé ina shamhradh i gcónaí aici.
Bhí ardmhuinín aici as ach mealladh í. Na litreacha a chuir sí chuige, seoladh ar ais chuici iad. Bhí sé i mball éigin eile. Ní raibh a thásc ná a thuairisc ag aon duine. Bhí an saol ina cheo uirthi. Bhí a hintinn ina luaidhe leáite ina ceann nuair a thuig sí an scéal i gceart. Bhíodh sí ag déanamh machnaimh air agus á chur trína chéile de lá agus d’oíche. Ní raibh le déanamh aici ach imeacht as an áit ar fad. Bhí sí féin agus gach duine dár bhain léi náirithe aici os comhair an phobail uile. Bhí bean óg a bhíodh ar aimsir acu thiar i Ros Dhá Loch ag obair thall i Londain. Bhéarfadh sí aghaidh ar an gcathair mhór sin. Is ar an gcathair sin a bhí a triall anois, agus ní ar an mbaile mór eile a raibh a deirfiúr ann.
Ina suí sa traein di ghabh iontas mór í faoi rá is go raibh abhainn agus inbhear, loch, sliabh agus machaire ag sciorradh thairsti agus gan aon ní á dhéanamh aici féin. Cá rabhadar uile go léir ag dul uaithi? Cén saol a bhí i ndán di sa tír choimhthíoch údan ina bhfágfadh an gléas iontach iompair seo í? Ghlac uamhan agus critheagla í. Bhí an doircheacht ag titim ar mhachaire agus ar chnoc. Coisceadh ar na smaointe uirthi, ach b’fhacthas di go raibh sí ag marcaíocht ar ainmhí éigin allta; go gcuala sí a chroí ag preabadh agus ag léimnigh fúithi le teann feirge; go raibh sé ina dhragún tine, agus lasair ag teacht óna shúil; go raibh sé á tabhairt go fásach éigin uafásach – áit nach raibh taitneamh gréine ná titim uisce; go raibh uirthi dul ann in aghaidh a tola; go raibh sí á díbirt go dtí an fásach seo i ngeall ar aon pheaca amháin.
Shroich an traein Baile Átha Cliath. Cheap sí go raibh an áit fré chéile in aon gheoin amháin torainn. Fir ag screadaíl agus ag béiciúch. Traenacha ag teacht agus ag imeacht agus ag feadaíl. Torann na bhfear, na dtraenacha agus na gcarr. Chuir gach ní dá bhfaca sí ionadh uirthi. Na báid agus na loingis ar an Life. Na droichid. Na sráideanna a bhí soilseach sa meán oíche. Na daoine. An chathair féin a bhí chomh breá, chomh beoga, chomh geal sin in uair mharbh na hoíche. Is beag nár dhearmad sí feadh scaithimh bhig an mí-ádh a dhíbir as a baile dúchais í.
Ach nuair a bhí sí ar an traein thall bhí a mhalairt de scéal aici. Thosaigh na smaointe dubha duaiseacha ag brú isteach uirthi arís. Ní raibh aon chosc leo. Níor fhéad sí a ndíbirt. Cad chuige ar fhág sí an baile chor ar bith? Nárbh fhearr di fanacht ann pé ar bith céard a d’éireodh di? Céard a bhí le déanamh aici anois? Céard a bhí i ndán di san áit a raibh sí ag dul?
Agus mar sin de. Má bhí daoine ann fadó a chaith na céadta bliain agus iad ag ceapadh nach raibh ann ach lá, mar a deir na seanchaithe linn, rinne sise rud níos iontaí fós. Rinne sí céad bliain d’aon lá amháin. D’éirigh sí aosta críonna in aon lá amháin. Gach dólás agus céasadh croí agus buairt mhór aigne a thagas ar dhuine feadh a shaoil thángadar uirthise in aon lá amháin ó d’fhág sí Ros Dhá Loch go raibh sí istigh i lár Londain mhór Shasana – go bhfaca sí Cáit Ní Roighin, an cailín aimsire a bhí ag baile, ag fanacht léi ag doras na traenach le fáilte a chur roimpi. Níor thuig sí an saol go dtí an lá sin.
*
Bhí an bheirt bhan óg ina gcónaí i gcúlsráid shuarach ghránna ar an taobh ó dheas den chathair. I dteach mór millteach ina raibh na daoine in aon charn amháin ar mhullach a chéile sea bhíodar ina gcónaí an tráth sin. Ní fhaca tú riamh ach an t-ionadh a bhí ar Nóra nuair a chonaic sí a raibh ann díobh. Bhéarfadh sí an leabhar go raibh céad ann ar a laghad idir fhir agus mhná agus pháistí. Bhíodh sí léi féin feadh an lae fhada, mar bhí ar Cháit a bheith amuigh ag obair ó mhaidin go faoithin. Shuíodh sí ag an bhfuinneog ag féachaint amach sa tsráid ar na daoine ag dul thart agus ag déanamh iontais cá rabhadar uile go léir ag dul. Ní bhíodh sí i bhfad mar sin go dtosaíodh sí ag ceapadh nach ndearna sí a leas agus teacht chor ar bith. Tuige ar fhág sí an sráidbhaile uaigneach úd a bhí thiar i measc na gcnoc ar bhruach na farraige móire? Céard a déarfadh a hathair dá mbeadh a fhios aige cén fáth? Ar ndóigh, bheadh sé ar mire. “Cén tubaiste a bhí orm seachas duine ar bith eile?” a deireadh sí. Ach b’aimhréiteach an cheist í sin, agus nuair nach n-éiríodh léi a freagairt bhuaileadh sí amach ar an tsráid; ach ní bhíodh sí i bhfad ar eagla go dtéadh sí amú. Ach bhíodh na smaointe céanna ag brú isteach uirthi amuigh ar an tsráid i measc na ndaoine díreach mar a bhí istigh.
Oíche dá dtáinig Cáit abhaile ó bheith ag obair, bhí Nóra os cionn na tine agus í ag gol.
“Seo anois, a Nóra, a chroí,” ar sise, “triomaigh do shúile agus ól cupán tae liomsa. Dúradh liom a rá leat go bhfuil cailín aimsire ó dhuine muinteartha le mo mháistreás-sa, agus dá dtéiteá ann...”
“Rachad ann freisin,” arsa Nóra, ag éirí de phreib.
Ar maidin lá arna mhárach ghluais léi go teach na mná uaisle seo. Chuaigh sí ag obair ann. Bhí an oiread sin le déanamh aici ann, agus bhí an oiread sin smaointe nua ag teacht isteach ina haigne nár chuimhnigh sí ar aon ní eile feadh scaithimh bhig. Na litreacha a chuireadh sí abhaile bhíodh sintiús beag iontu i gcónaí, cé go raibh a fhios aici nach mórán a bhí ag teastáil uathu, mar bhí bealach maith leo cheana. Agus na litreacha a chuireadh a hathair chuici léadh sí agus d’athléadh sí iad gach oíche sula dtéadh sí a chodladh. Bhíodh nuaíocht an bhaile iontu. Go raibh an-lear scadán á fháil ag na hiascairí. Gur cheannaigh Tomás Pheaits Mhóir bád nua. Go raibh Neil Ní Ghríofa imithe go Meiriceá.
D’imigh cúpla mí mar sin, ach sa deireadh dúirt an bhean uasal léi nach raibh sí sásta léi agus go gcaithfeadh sí an áit a fhágáil. B’éigean di sin a dhéanamh. D’fhág sí a raibh aici ina diaidh, agus d’imigh léi. Dídean ná foscadh ní raibh aici don oíche sin ach an bháisteach ag titim anuas uirthi agus na sráideanna crua faoina cosa...
An éigean a chur síos ar gach ar tharla di ina dhiaidh sin? Ar an bhfear “uasal galánta” a thug ithe agus ól agus airgead di agus í i ndeireadh na déithe le call agus le heaspa. Ar an gcaoi ar thosaigh sí féin ar an ól. Ar an mbealach a shíl sí a hintinn agus a haigne a chaochadh agus a dhalladh leis. Ar na daoine éagsúla a bhuail léi i dtithe, ólta agus eile. Ar a gcaint agus a gcomhrá. Ar an gcaoi ar laghdaíodh ar an meas a bhí aici uirthi féin go dtí go mba chuma léi tar éis tamaill céard a d’éireodh di. Ar an gcaoi a raibh sí ag dul i ndonas ó ló go ló, go dtí nach raibh a clú ná a meas aici sa deireadh, ach í ag siúl na sráide.
*
Naoi mbliana mar sin di. Ag ól agus ag ragairneacht d’oíche. Á gléasadh agus á réiteach féin sa ló i gcomhair na chéad oíche eile. Smaoineamh ar bith a thigeadh isteach ina ceann faoin saol a bhí aici nó an saol a bhíodh aici ag baile, dhíbríodh sí é chomh luath in Éirinn agus a d’fhéadfadh sí. Smaointe mar sin a chuireadh an míshuaimhneas is mó uirthi. Agus – más fíor é nach mbeadh dúil mhaireachtála ag duine chor ar bith mura sílfeadh sé, ar bhealach éigin, go mba mhó an mhaith a bhí á dhéanamh aige ná an t-olc – ní fhéadfadh sí a mhalairt a dhéanamh. Ach thigeadh na smaointe údan chuici gan bhuíochas di ina gcéadta agus ina gcéadta i gcaitheamh an lae – mórmhór nuair a bheadh sí tar éis litir a sheoladh abhaile, rud a níodh sí go minic. Agus nuair a bhíodh siad ag teacht chuici go tiubh mar sin, théadh sí amach ag ól.
Bhí sí amuigh oíche ag siúl na sráide, tar éis litir a raibh roinnt bheag airgid inti a sheoladh abhaile. Bhí sé a haon déag a chlog. Bhí na daoine ag teacht amach as na hamharclanna ina mílte agus ina mílte, agus ise ag féachaint orthu. Bhí cuid acu ann agus d’fhéachaidís uirthise agus ar mhná dá saghas. An fhéachaint úd a thaispeánas an dúil agus an tsaint a níos scrios ar dhaoine, a chuireas tíortha in éadan a chéile, agus a thug ábhar cainte d’fhilí agus do scéalaithe an domhain ó aimsir na Traoi go dtí an lá atá inniu ann.
Níorbh fhada ansin di go bhfaca sí fear os a comhair amach, a bhean lena thaobh. Dhearc an bheirt ar chéile, gan a fhios aicise cén fáth. D’aithníodar a chéile. Mac Sheáin Mhaitiú (a bhí ina dhochtúir i Londain anois) a bhí ann. Chas sise ar a cois go tobann. Chuala sí é á rá lena bhean dul isteach i dteach ithe a bhí i ngar dóibh agus go mbeadh sé féin chuici ar an bpointe.
Bhog Nóra amach ar a chloisint sin di. Bhí seisean ina diaidh. Ghéaraigh sise ar an siúl. Rinne seisean an rud céanna. Ní raibh uaithi ach imeacht uaidh. Bhí sí ina sodar, eisean ina shodar ina diaidh. Tosach maith aici air. Í ina cos in airde suas sráid agus anuas ceann eile. Í ag ceapadh go raibh sé ag a sála. Faitíos an domhain uirthi go mbéarfadh sé uirthi. Go mbeadh a fhios acu ag baile an bealach a bhí léi. Go mbeadh a fhios ag an uile dhuine é.
Bhí séipéal ar a haghaidh amach – séipéal beag a bhí ar oscailt feadh na hoíche i ngeall ar fhéile éigin. Bhí dídean ón bhfear a bhí ina diaidh uaithi – ón bhfear dá dtug sí searc a croí uair agus a mheall í. Ní raibh aon chuimhneamh aici ar dhul isteach, ach isteach ann a chuaigh. B’aisteach léi ar dtús gach a bhfaca sí, bhí sé chomh fada sin ó bhí sí istigh i séipéal roimhe sin. Tháinig a hóige ar ais chuici. Bhí sí i séipéal Ros Dhá Loch arís. Bhí dealbh na Maighdine Beannaithe istigh i gcúinne agus solas dearg os a comhair. Rinne sí ar an gcúinne sin. Chaith sí a lámha timpeall uirthi. Bhí sí á suathadh agus á luascadh anonn is anall le buairt aigne. A hata breá péacach ar chúl a cinn. A cuid ribíní breátha dearga fliuch salach smeartha le clábar na sráide. Bhí sí ag guí Dé agus na Maighdine os ard, paidir i ndiaidh paidre, go ndúirt sí i nguth mór dúthrachtach:
“A Naomh Mhuire – a mháthair Dé – guigh orainn, na peacaigh – anois agus uair ár mbáis – Áiméan!”
Bhí seansagart a chuala ag guí í ar a cúl. Labhair sé léi go lách cineálta. Shásaigh sé í. Thug leis í. Cheistnigh í. D’inis sí a scéal dó gan aon ní a cheilt air. Na litreacha a fuair sí óna hathair, thaispeáin sí dó iad.
Chuir sé tuilleadh ceisteanna uirthi.
Sea – bhí sí sásta dul abhaile. Is í a chuir an t-airgead abhaile lenar cheannaigh an seanfhear an bád iascaireachta. Go deimhin féin ní raibh – ní raibh aon cheapadh acu cén saol a bhí aici i Londain.
“Agus an raibh d’athair á fhiafraí díot cén fáth nach ndeachaigh tú chuig do dheirfiúr ar dtús?”
“Bhí. Dúirt mé leis go raibh an obair níos fearr i Londain.”
D’fhanadar tamall maith mar sin – eisean á ceistniú agus ise á fhreagairt. Fuair sé lóistín maith di i gcomhair na hoíche. Dúirt sé léi litir a chur abhaile á rá go raibh sí ag brath ar filleadh, agus go dtabharfadh sé féin cuairt uirthi lá arna mhárach agus go bhféadfadh sí faoistin a dhéanamh.
An oíche sin, sula ndeachaigh sé a chodladh, chuir sé litir fhada ag triall ar shagart paróiste Ros Dhá Loch ag insint an scéil dó agus á iarraidh air súil a choinneáil i ndiaidh na mná óige nuair a shroichfeadh sí an áit.
D’fhan sí mí eile thall. Cheap an seansagart go mb’fhearr di sin a dhéanamh. Nuair a bhí an mhí caite thug sí an traein abhaile uirthi féin.
Bhí súil acu léi sa mbaile. Bhí gach uile dhuine á rá nár imigh duine ar bith as Ros Dhá Loch a rinne chomh maith léi. Nach raibh duine ar bith acu a chuir an oiread sin airgid abhaile léi.
“Is mór an sásamh aigne duitse é, a Mharcais,” a bhí Seán Gabha ag rá agus é ag cur crú ar chapall Mharcais thíos ag an gceárta an lá a raibh sí le teacht, “go bhfuil sí ag teacht abhaile sa deireadh, mar duine ná deoraí níl agat leis an talamh a fhágáil aige.”
“Abair é,”ar seisean, “agus tá aois mhaith agam anois freisin.”
Bhí an capall agus an carr gléasta aige le dul go port na traenach ina coinne.
“Bhídís á rá,” ar seisean go mórálach agus é ag cur an chapaill faoin gcarr, “nach ndearna an bheirt eile aon rath, rud ab fhíor dóibh, b’fhéidir, ach ní chreidfeá ach an cúnamh a thug sise dom. Féach ar an mbád mór iasacaireachta sin atá ag dul amach ar lorg na ronnach anocht – ní fhéadfainn í sin a cheannach murach í.”
“Níl tú ag rá ach na fírinne anois, a Mharcais,” arsa seanfhear a bhí ag tabhairt cúnaimh dó, “ach cogair anseo mé,” ar seisean go himníoch, “ar dhúirt sí leat gur casadh Séamas s’agamsa léi in aon bhall thall?”
“Chuir mé a thuairisc léi ach ní fhaca sí é.”
“Féach é sin anois … Agus ní bhfuair mé aon litir uaidh le leathbhliain.”
D’imigh Marcas. Ní raibh sé chomh croí-éadrom le fada an lá agus a bhí sé ag dul amach go port na traenach dó. Má bhí a chlann mhac go dona, bhí a iníon thar cionn. Bhí sí ina sampla ag an bparóiste uile. Anois, ní bheadh acu le rá go gcaithfeadh sé an talamh a dhíol sa deireadh thiar. Choinneodh sé Nóra sa mbaile. Dhéanfadh sé cleamhnas di. Gheobhadh sé fear stuama staidéarach di …
Ní raibh deireadh leis na smaointe sin go dtáinig an traein isteach faoi ghradam. Bhuail Nóra amach chuige. Agus nach aige a bhí an fháilte roimpi. Agus ba mhó ná sin, dá mb’fhéidir é, an fháilte a bhí ag a máthair roimpi sa mbaile.
Ach nach í a bhí tanaí traochta! Céard a rinneadh uirthi chor ar bith? An amhlaidh a bhí an iomarca oibre le déanamh aici? Ach ní fada a bheadh sí sa mbaile go mbeadh cuma na maitheasa uirthi arís. Is gearr go mbeadh na leicne bána imithe, dá bhfanfadh sí acu agus a gcomhairle a dhéanamh.
“Agus is é an chéad chomhairle a bhéarfainn duit an mhias mhaith seo feola agus cabáiste a ghlanadh, mar is dócha nach raibh uain agat tada a ithe thall sa mbaile mór,” arsa an tseanbhean agus í ag gáire.
Ach ní fhéadfadh Nóra a ithe. Ní raibh ocras ar bith uirthi. Bhí sí trína chéile de bharr an aistir fhada a dúirt sí. Rachadh sí siar sa seomra agus bhainfeadh sí di. Ligfeadh sí a scíth ann. Agus ar ball b’fhéidir go bhféadfadh sí ruainne a ithe.
“Nó b’fhéidir go mb’fhearr leat cupán tae ar dtús,” arsa an mháthair nuair a bhí sí thiar.
“B’fhearr,”ar sise, “b’fhéidir go ndéanfadh sé maith dom.”
An oíche sin, nuair a bhuail muintir an bhaile isteach le fáilte a chur roimpi, ní fhacadar í. Dúradh leo go raibh sí chomh tugtha traochta sin de bharr an aistir go mb’éigean di dul a chodladh, ach d’fheicfidís go léir í lá arna mhárach. Chuala Nóra a gcaint agus a gcomhrá agus í thiar sa seomra ag guí Dé agus na Maighdine í a chur ar bhealach a leasa feasta agus cumhacht a thabhairt di go bhfanfadh sí amhlaidh go deo.
*
B’iontach a shaothraigh Nóra tar éis teacht abhaile di. Sa duine úd ar ar tugadh Nóra Mharcais Bhig i Ros Dhá Loch bhí beirt bhan dáiríre, an ógbhean lách a chaith tréimhse thall i Sasana ag saothrú airgid agus á chur abhaile, agus bean eile nár cuireadh in aithne do dhuine ar bith ar an mbaile, ach a d’fhulaing géarbhroid an tsaoil i gcathair choimhthíoch. Agus díreach mar a bhí beirt inti, mar a déarfá, bhí dhá intinn agus dhá mhodh smaointe aici freisin. Bhí modh smaointe na mná úd a bhí ar a haimhleas i Londain Shasana aici chomh maith leis an modh smaointe a bhí aici sular fhág sí a baile dúchais chor ar bith.
Agus bhí sé ina shíorchomhrac eatarthu. An bhean úd a bhí ar fán an tsaoil uair ag cur in aghaidh na mná eile nár fhág an baile riamh agus nach raibh ag iarraidh ach fanacht ann go socair suaimhneach. Ba dhian an comhrac é. Ba threise ar an olc ar uaire, shílfeadh sí, agus ansin d’fheictí í ag déanamh ar theach an phobail. Agus na daoine fré chéile á rá nach bhfacadar riamh bean óg a bhí chomh cráifeach diaganta dea-bhéasach léi.
Le linn an ama seo bhí pátrún acu ar an tsráidbhaile ba ghaire dóibh. Chuaigh lear mór daoine as an Ros ann. Cuid acu ag siúl, cuid ag marcaíocht agus cuid eile fós thar an gcuan ina mbáid. Chuaigh cuid acu ann le stoc a dhíol. Cuid eile fós gan gnó áirithe ar bith acu ann.
Bhí Nóra ar an dream seo. Bhí sí ag siúl timpeall an aonaigh ag féachaint ar an eallach a bhí ar díol ann. Ag cur aithne ar dhuine anseo agus ag cur tuairisc duine éigin eile a bhí imithe as an limistéar ó chuaigh sí go Londain ar dtús. Í go breá gléasta stuacach. Gúna den chadás bán ab fhearr agus ba dhaoire a bhí le fáil uirthi. Gúna a thug sí abhaile as Sasana léi. Ribíní breátha dubha sróil ar sileadh léi. Cleiteacha péacacha in airde as a hata. Ní raibh sí chomh meidhreach aerach le fada an lá.
Lá meirbh brothallach a bhí ann. Bhí an ghrian ag spalpadh anuas go millteach. Mura mbeadh an séideán beag gaoithe a thagadh isteach ón gcuan anois agus arís ní fhéadfaí an teas a sheasamh. Bhí Nóra tuirseach traochta de bharr an lae. D’airigh sí ceol veidhil i ngar di. Ceol bog binn aoibhinn. Bhí an veidhleadóir ina shuí ag doras cábáin. A cheann á luascadh anonn is anall aige. A shúile druidte aige. Féachaint chomh suairc chomh sonasach sin ar a éadan agus ina ghnúis is go gceapfá nár bhuail imní ná buairt an tsaoil ina threo riamh agus nach mbuailfeadh choíche.
Chuaigh Nóra isteach. Shuigh sí ar stól in aice an dorais ag éisteacht leis an gceol. Bhí sí tugtha. Dá mbeadh deoch aici! Sin é a shíl sí. Bhí an comhrac ag siúl arís. Bhí sí ar tí imeacht, nuair a tháinig fear óg as an Ros chuici ag iarraidh uirthi gloine a ól leis.
“Tá an lá chomh meirbh sin agus ní dhéanfaidh sé dochar ar bith duit. Rud ar bith is maith leat,” a dúirt seisean.
Ghlac sí gloine uaidh.
Duine ar bith a bhí tugtha don ól uair dá shaol agus a d’fhan tamall dá uireasa, má ólann an té sin gloine, is cinnte go n-ólfaidh sé an dara ceann agus an tríú ceann agus b’fhéidir an naoú ceann, dá ndéarfá é, mar athbheofar an dúil a bhí aige ann cheana.
B’amhlaidh a bhí an scéal ag Nóra. D’ól sí an dara ceann. Agus an tríú ceann. D’éirigh sé ina ceann gan mhoill. D’éirigh sí scléipeach. Chuaigh amach ag damhsa. Ach b’éigean di éirí as sul i bhfad. Bhí meadhrán ina ceann. Bhí a cosa ar fuaidreamh. Chuaigh sí amach ar éigean ach ní dheachaigh sí i bhfad gur thit sí le claí a bhí le taobh an bhóthair …
Bhí cúpla uair den oíche caite nuair a fuair a hathair ann í. D’ardaigh sé isteach sa gcairt í agus thiomáin leis abhaile.
*
Maidin lá arna mhárach bhí an chairt chéanna faoi réir aige taobh amuigh den doras.
“Más iad sin na béasa a d’fhoghlaim tú i Sasana,” ar seisean agus seirfean ina ghlór, “is ann a chaithfeas tú a gcleachtadh.”
D’imigh leo beirt go port na traenach.
*
An oíche úd ar imigh Nóra d’fheicfeá seanfhear istigh i mbád iascaireachta dá mbeifeá ar chéibh Ros Dhá Loch. Bhí soitheach tarra lena thaobh agus é ag milleadh an ainm a bhí ar an mbád. Má mhill féin, níor éirigh leis an t-ainm úd a scriosadh amach óna chroí. Ainm a iníne a bhí aige ar a bhád.
当罗斯达湖的人们听说马库斯·比格的女儿诺拉要去英国时，他们的惊讶之情是你从未见过的。她的一个姐姐已经在那里工作了，但家里需要诺拉。没有了她，家里除了那对老夫妇外就没人了。她的两个哥哥不成器，从来没有为他们自己或家里的任何人做过任何好事。大哥马丁被送到戈尔韦去当店员(老马库斯总有自己的想法)，但没过多久就因酗酒失去了工作，之后他加入了英国军队。至于二哥斯蒂芬，老家伙一直认为他会把他培养成一位“绅士”，然而，当这个顽固的小伙子不能说服父亲让他自主时就偷跑了，口袋里装着在乌阿赫塔拉德集市上卖掉的两只公牛的钱。
“他在不在家里没什么两样，”老人听到他走了以后说。但他只是假装这个事情没有伤害到他。晚上，想到离他而去步入歧途的两个儿子，他常常无法入眠。要是有哪个邻居想使这个郁郁寡欢的老头高兴起来，同情他在儿子这里的不幸，他就只会说:“说有什么用呢？我试图把他们保护在巢里，却没得到什么感谢。他们两个逃走了，留下我一个人。从现在起，我就不用担心他们了。”
但是他们还是让他担心了。在诺拉说她决定不再待在家里之前，他就只为两个儿子的离开而烦恼。他们给他带来了羞辱。人们取笑他，他成了全村的笑柄——他自己和他的家人。他原以为他可以让他们过上体面的生活，他辛辛苦苦地干活，从早到晚，不顾风吹雨打，他要让孩子们上学，直到他们变得跟老师一样博学为止，这些都成了村里人的笑柄。
但据他自己说，诺拉的情况有所不同。他会把她留在家里。他会为她找到一个合适的丈夫。他死后会把小地产留给她和她的丈夫。当她告诉他她要离开时，他以为她只是在开玩笑。但他很快就明白她不是在开玩笑。然后他尽其所能把她留在家里，但是全都没有用。他的妻子找她谈也没用。有一个月的时间，他们之间存在着极大的敌意：老人威胁说，如果她离开，各种邪恶的事情就会降临到她的头上，而她自己也在试图战胜他。但是她的心已经决定要走了，不管别人说什么，她一定要走。
“你有两个儿子，”一天晚上她对他说，“他们离开了你，他们两个也做给你看了。如果你不放我离开，你就不会知道我会不会重蹈他们的覆辙。”
“她是最小的孩子，马库斯，”妻子说，“以上帝的名义，我不愿在我暮年还要和她分开，但是，”她继续说着，几乎哭了起来，“也许‘这是为了她好’。”
父亲不这么认为。他很固执。他确信她最好还是待在这里然后找一个伴侣。她的老父亲死后，她丈夫将拥有40英亩土地。她是一个和蔼可亲的姑娘，他们附近的七个教区里，没有一个农场主或店主不愿意娶她。
“他们怎么会不愿意呢，”他说，“这么可爱的姑娘，还有四十英亩土地。”
但最后他不得不让步。
然后他们便看到了这个决定的效果。这阵子困扰诺拉的极度烦恼和焦虑显然都消失了，一点痕迹也看不见。她就像在度过生命中最美好的日子一样轻松愉快，至少看起来是这样。他们有很多事情要做，要制作和装饰帽子以及衣服，买各种各样的布料和缎带并给它们染色。在她离开之前的几个星期里，她完全没有休息过。今天拜访这里，明天拜访那里。
她没有流过一滴眼泪，直到她在戈尔韦买的两个旅行用的大箱子被装上马车，准备运往巴利纳欣克火车站。那时她放声大哭。他们走到十字路口的东边时，那滚滚的泪珠还挂在脸上呢。
“愿上帝怜悯他们，”被掀翻在路边一条长满青苔的沟里的一个男孩说。
“阿门，”另一个男孩说，“以及每一个像他们这样的人。”
“但是你知道她为什么要走吗？”
“如果她在家里能做得很好，她就不会走了。”
“去年有三个人来向她提亲——他们三个都是出了名的有钱。”
“据说她和店主肖恩·马修的儿子相处得很愉快，”在他们中间的老人说道。
“就是在戈尔韦的上大学的那个吗？”
“就是他。”
“我不相信。他是个坏孩子。”
“真的吗？”
马车穿过罗斯和巴利纳欣克之间的平坦大沼泽，向北驶去。诺拉仍然可以看到在峡谷下面的自己家的房子。她心里想的并不是这个，而是她在罗斯达湖的十字路口遇见肖恩·马修的儿子的那个倒霉日子，他跑到东边村子里他叔叔家去过暑假。在到达巴利纳欣克之前，她一直在想这件事。火车发出一阵尖锐而不耐烦的汽笛声，好像在催促人们快些，不要耽误它这如此巨大，如此活力四射、如此强壮的大块头。诺拉上了车。火车稍微颠簸了一下。它开始慢慢移动，马库斯·比格跟着火车走。他送别了女儿，自己伤心难过地回了家。
II
那个躺在沟里的青苔上、冷眼旁观生活的老人是正确的，在她生命的某个时刻，她曾把自己的心给了肖恩·马修的儿子。但那段时期已经过去了。说她对那个在格拉斯哥上大学准备当医生的优秀青年怀有一种愤怒和强烈的仇恨，这也不是撒谎。 就是因为她对他的爱，她现在才不得不离开罗斯达湖以及她最亲密的朋友们，独自去面对整个世界的重担。他曾经是她最心爱的人，那个在罗斯达湖度假的聪明的年轻人，比她所见过的任何人都更受她的喜爱。他不是给她讲过那些关于他们在国外大城市里生活的精彩故事吗？他的故事多么使她高兴！当他对这个愚蠢天真的姑娘说他从来没有见过除了她以外谁能更让他喜欢时，她是多么高兴，多么心暖啊！当他成为医生的时候，他们会有多么好的房子啊！
年轻人告诉她的一切，她都相信。他自己也相信——至少在他说的时候是如此。的确，他离开了，这些愚话就不会放在心上了。但对诺拉来说却不一样。要过很长时间他才会再来，夏天还有很久才会到来。要过很长时间才会夏日长驻。
她曾经很信任他，但她被骗了。她寄给他的信都被退了回来。他去了别的地方。没有人知道他的任何消息。她生活在混乱中，当她准确地理解了这整件事儿的时候，整个头脑一片混乱。她在想他，日日夜夜都在脑子里翻来覆去地想着他。除了彻底离开这个地方，她别无他法。她自己，以及所有与她有关的人都在人前感到抬不起头来。一个曾在罗斯达湖做过女仆的年轻女孩现在在伦敦工作。她要去那个城市，她现在就要到那个城市去，而不是到她姐姐所在的那个大镇。
坐在火车里，她惊奇地看着河流、港口、湖泊、山脉和平原飞驰而过，而她自己却什么也没做。为什么它们都离她而去？在这片遥远的异国土地上，这辆神奇的车会把她留在那里，她会过着怎样的生活呢？恐惧和战栗袭上她的心头。黑暗降临在平地和群山上。她暂时不去想，但她很清楚，她被某种奇怪的动物带走了。直到她感到她的心因愤怒而开始跳动；直到她变成一条火龙，眼晴里射出火焰；她被带去了一个可怕的荒原——一个既没有阳光也没有雨水的地方；她是违背自己的意愿才到那里去的；她是因为一宗罪才被放逐到这荒原。
火车到达都柏林。她感到整个地方都被一阵巨大而单调的嗡嗡声所扰乱。男人们尖叫着大喊着。火车进进出出，鸣着汽笛。到处都是人的声音、火车的声音和马车的声音。她看到的每一件事都使她感到惊奇，利菲号上的小舟和船运，在午夜还灯火辉煌的桥梁和街道，熙熙攘攘的人群，还有城市本身，那么美丽、那么充满活力、在万籁俱寂的深夜还那么明亮。有那么一会儿，她几乎忘记了把她从故乡赶出来的不幸。
但当她在火车上时，情况正好相反。可怕的黑暗思想再次压在她身上，没有什么能阻止它们。她为什么要离开家呢？不管她发生什么事，还是留下更好不是吗？她现在该怎么办呢？在她要去的地方会发生什么事呢？
事情是会这样的。正如那些讲故事的人告诉我们的那样，如果在很久以前，有人花了一百年的时间才发现生命不过就是一天，那么，她自己做了一件更了不起的事情，她在一天之内就有一种过了一百年的感觉。她一天之内就老了，枯萎了。人在一生中遭遇的所有的悲伤和心碎，所有的巨大的精神烦恼，都在一天之内发生在了她的身上，从她离开罗斯达湖到她抵达伦敦市中心的那短短一天。她看见凯特·范等在火车边上欢迎她的到来，凯特曾是他们家的女仆。直到那一天，诺拉才懂得生活的真谛。
III
这两个年轻的女人住在城南一条丑陋破旧不堪的小街上。她们当时住在一幢很大的房子里，人们挤成一堆。你从来没有见过谁像诺拉这样的惊讶，当她看到有这么多人时。她可以发誓，至少有一百人，包括男人、女人和孩子。她常常被单独留在那里一整天，因为凯特得从早到晚出去工作。她常常坐在窗边，望着所有过路的人，猜想他们都到哪里去了。没过多久，她开始怀疑自己来这儿是不是犯了个错误。她不明白自己为什么离开了西部大洋边上群山之间的那个孤零零的村庄。如果她父亲知道原因，他会怎么说？他当然会大发雷霆。
“为什么我比别人更不幸呢？”她会说。但是这是一个无法回答的问题，当她找不到答案的时侯，她就到街上去；但她不愿意走远，怕迷路。但是在街上，在人群中，同样的思想压在她的身上，就像在房子里一样。
一天晚上，当凯特下班回到家时，诺拉正坐在火炉旁哭泣。
“好了，好了，我亲爱的诺拉，”她说，“擦干你的眼泪，和我一起喝杯茶。有人告诉我说，我的女主人的亲戚需要一个姑娘，如果你愿意去的话……”
“我会去的，”诺拉说着，迅速站了起来。
第二天早晨，她去了那位夫人家里。她开始在那里工作。她在那儿有很多事情要做，脑子里有很多新的想法，以至于她暂时无法考虑别的事情。在她寄回家的信中，她包进去了一点钱，尽管她知道他们并不缺钱，因为他们已经很富裕了。她父亲写给她的信，她每天晚上睡觉前都要读上一遍又一遍。信里常常有村庄里的消息，渔夫们捕获了大量的鲱鱼，托马斯·帕特·莫尔买了一条新船，内尔·格里芬已经移民到美国了。
几个月过去了，但最后那位夫人告诉她，她对她不满意，她必须离开。她不得不这么做。她丢下所有的东西走了。那天晚上，她没有栖身之处，也没有任何保护，任凭雨水落在她身上，落在她脚下坚硬的街道上。
有必要把那之后发生在她身上的一切都讲一讲吗？讲讲那个给了她食物、饮料和钱的“年轻绅士”，她那时已经穷困交加、山穷水尽了；讲讲她是怎么开始酗酒的；讲讲她如何试图欺骗自己，令头脑麻木；讲讲她在酒吧或其他地方遇见的形形色色的人；讲讲他们的聊天和对话；讲讲她的自尊心是如何被削弱的，直至最终她毫不介意未来如何；讲讲她怎么一天天地堕落下去，直到最后，她再无羞耻和尊严，直接就去站街。
IV
她这样过了九年。晚上饮酒作乐，白天收拾化妆为第二天晚上做准备。以前在她的脑子里出现过的关于她现在过的生活和她以前在家里过的生活的任何想法，她都尽快地把它们赶走。正是这样的想法使她最为不安。而且，据说一个人对生活没有任何兴趣，除非他认为自己做的好事比坏事多，但即使这句话是真的，她也没办法改变行径。但这些念头在白天时成百上千地无情地向她袭来——尤其是在她刚刚往家里寄了一封信之后（她经常这样做）。当它们集中向她袭来时，她就会出去喝酒。
一天晚上，她刚往家里寄了一封装着一些钱的信，然后她就上街去了。现在是十一点。成千上万的人从剧院里走出来，她看着他们。他们中间有些人盯着她和她这一类的女人。那种表情显示了欲望和贪婪，正是那欲望和贪婪给人类带来毁灭，驱使着国家之间互相争斗，给从特洛伊战争时代直到今天的诗人和说书人提供素材。
没过多久，她看到一个男人出现在她面前，他的女人在他身边。他们不明所以地相互对视着，他们认出了对方。他是肖恩·马修的儿子，伦敦的一名医生。她很快就转身走了。她听见他走进附近的一家餐馆时对他的妻子说他很快就会过去。诺拉一听到这个消息就走了。他在追她。她加快了步伐，他也加快了步伐。她在小跑，他也小跑着跟在她后面。她比他先开始跑起来。她跑上一条街，又跑下一条街，她觉得他紧跟在她后面。她担心得要死，怕他抓住她，怕家乡的每个人都会因而知道她的处境，怕每个人都会知道。
她面前正好有一个小教堂——因为某个节日而整夜开放的小教堂。她需要在那里躲避那个追着她的男人——那个她把爱给了他，却被他欺骗的男人。她并没有走进教堂的记忆，不过她还是进去了。她看到的一切让她觉得陌生，她已经很久没有进过教堂了。她又恢复了青春，又回到了罗斯达湖的教堂。角落里有一尊圣母玛利亚的雕像，前面有盏红灯。她朝那个角落走去，她伸手去摸它。她心情沉重，身子前后摇晃着颤抖着。她那顶鲜艳的尖顶帽几乎要从头上掉下来了。她那鲜红的缎带被街上的泥土浸透了，弄脏了。她大声地向上帝和圣母祈祷，祈祷了又祈祷，直到她用一种强烈而热烈的声音喊道：“圣母玛利亚——上帝的母亲——为我们罪人祈祷吧，现在以及我们死去时，阿门！”
她身后的一位老牧师听到了她的祈祷。他对她说话的态度和蔼可亲。他安抚她，把她带走了。他询问她，她亳无保留地把自己的经历告诉了他。她给他看了她从父亲那里收到的信。
他又问了她一些问题。
是的——她愿意回家。正是用她寄回去的钱她爸爸才买了新渔船。她确信他们不知道——他们对她在伦敦所过的生活一无所知。
“你父亲有没有问过你，为什么一开始不去找你的姐姐？”
“他问了。但我告诉他，伦敦的工作更好。”
他们像这样度过了很长时间——他提问，她回答。他为她找了一个像样的住处过夜。他要她写封信回家，说她打算回去，并且他第二天会来看她，她可以向他忏悔。那个晚上他在睡觉前，写了一封长信给罗斯达湖教区的牧师，告诉他了整个事情并请他好好看顾这个回家的年轻女子。
家里人正盼着她回来。每个人都说离开罗斯达湖的人里谁也没有像她那么成功，没有人寄回家过那么多钱。
“你一定很满意吧，马库斯，”铁匠肖恩在她回家的那天说道，他在铁匠铺里给马库斯的马套上一只鞋，“她终于回家了，你还没有决定把自己的地留给谁呢。”
“好吧，你可以这么说，”他回答说，“我已经老了。”
他去火车站接她的马车已经准备好了。
“他们过去常说，”他一边把马套上马车，一边得意地说，“另外两个人什么也没做，我想这是真的，但你不会相信她给了我多大的帮助。你看，今天晚上那条钓鲭鱼的大渔船，要不是她，我不可能买得起。”
“你说的全是实话，马库斯，”那个帮他的老男人说道，“但是告诉我这一点，”他焦急地说道：“她有没有告诉过你，我的西莫有在什么地方见过她吗？”
“我确实问过她，但她从没见过他。”
“嗯，瞧瞧……我已经有六个月没收到他的信了。”
马库斯离开了。当他出发去火车站的时候，他已经好久没有这么轻松愉快了。虽然他的儿子们都堕落了，他的女儿超越了这一切。她是整个教区的榜样。现在他们不会再说最终他不得不卖掉土地。他会把诺拉留在家里。他会为她做媒，为她找一个可靠、谨慎的男人……
这些想法还没有结束，火车就庄严地驶进来了。诺拉下车，他对她表示欢迎！如果可能的话，她母亲在家里对她的欢迎甚至比他的还要热烈。
但是她看起来很疲惫不是吗？他们到底对她做了什么？是因为她做了太多的工作吗？但是她在家里待不了多久，就会恢复她漂亮的外表。她苍白的面颊会消失，如果她待在家里，听他们的劝告的话。
“我给你的第一个建议就是吃这块美味的肉和卷心菜，因为我想你在那个城市里没有时间对食物挑挑拣拣的，”老妇人笑着说。
但是诺拉吃不下，她一点也不饿。她说，长途旅行让她心烦意乱。她要径直走进房间，脱下衣服，然后在那里休息。或许过一会儿她就能吃点东西了。
“也许你想先喝杯茶，”母亲在她又回来时说。
“好的，”她说，“这也许对我有好处。”
那天晚上，当镇上的人进来欢迎她的时侯，他们没有看到她。他们被告知她因为长途旅行太累了，不得不睡觉，但他们明天会看到她。诺拉听到了他们的对话和交谈，而她在房间里向上帝和圣母玛利亚祈祷从现在开始指引她正确的道路并给她力量让她永远保持这种状态。
V
诺拉回家后的生活令人惊讶。这个生活在罗斯达湖的诺拉·马库斯·比格的体内，实际上存在着两个女人：一个是年轻、温柔的诺拉，以前去英格兰挣过钱，另一个诺拉却不被村民所了解，但是她在一个陌生的城市遭受了生活的艰难困苦。就像两个人同时存在一样，你也可以说，有两种思想和两种思维方式同时存在。她有一个在伦敦误入歧途的女人的外貌，同时持有在离开故乡之前就有的看法和观点。
她忍受着她们之间不断的冲突。这个曾经过着放荡不羁生活的女人，和另一个从未离开过这个村庄的女人厮打着，她什么也不想要，只想待在家里，安安稳稳地过日子。这是一场艰苦的斗争。她想，有时邪恶势力会更强大，然后她就会走向教堂。所有的人都说他们从未见过像她这样虔诚、有礼貌的年轻女子。
在这段时间里，离他们最近的村庄有一个固定的集市日。许多来自罗斯的人会去那里。有些人步行，有些人骑马，有些人乘着船渡过港口。有的人去那里卖货物，也有人并没有什么特殊的事情要做。
诺拉就是这群人中的一员。她在集市上走来走去，看看那些出售的牛。她逐渐认识这里的人，跟他们聊天打听那些在她去伦敦之后离开这里的人的情况。
她心情愉快，打扮得整整齐齐，腰板挺直。她穿的是一件最好的、最昂贵的白棉布衣服，一件她从伦敦带回来的裙子。她身后拖着精致的缎带，帽子上竖起了孔雀羽毛。她已经很久没有这么轻松愉快了。天气热得可怕，太阳强烈地照射下来。要不是时不时从港口吹来的微风，谁也无法忍受这种热度。一天下来，诺拉筋疲力尽。她听见附近有小提琴声，柔和、甜美、悦耳的音乐。小提琴手坐在小屋的门边，他的头前后摇晃着。这样的心满意足的表情和举止，会让你觉得他在之前的生活里从来没有过任何担心或烦恼，而且永远也不会有。
诺拉走了进去，她坐在门边的凳子上听音乐，她筋疲力尽。要是她能喝一杯就好了！她就是这么想的。这时冲突又开始了。她刚要离开，这时一个来自罗斯的年轻人走过来问她愿不愿意和他喝一杯。
“天气很热，喝一点不会对你造成任何伤害。请随便点。”
她从他手里接过一杯酒。
如果一个人在人生的某个阶段喜欢喝酒，并且暂时戒了酒，再碰一滴，那么他肯定会再喝第二杯，第三杯，甚至可能是第九杯，因为旧日的欲望又会被唤醒了。
诺拉就是这样的。她喝了第二杯，第三杯，她很快就上头了。她开始表演，她出去跳舞。但她很快就放弃了，因为她头晕目昡，已经感觉不到腿的存在了。她几乎走不出去，但还没走多远，就倒在路边的河岸上了。
晚上几个小时过去了，她父亲才发现她是那样的。
他把她抱上车，送她回家
第二天早上，同一辆马车正在门外准备着。
“如果你在英国学到的都是这些把戏，”他带着苦涩的声音说，“你应该在那里练习使用。”
然后他们两个去了火车站。
VI
诺拉离开的那天晚上，如果你在罗斯达湖的岸边，你会看到一个老人坐在渔船里。他的身边拖着一个容器，他努力地抹去写在船上的名字。即便他真的抹去了,他也没能把那个名字从他心里擦去。写在那条船上的正是他女儿的名字。
Ní fhaca tú riamh ach an t-ionadh a bhí ar mhuintir Ros Dhá Loch nuair a chualadar go raibh Nóra Mharcais Bhig le dul anonn go Sasana. Bhí deirfiúr léi thall cheana, agus í ag obair ann, ach bhí gá le Nóra sa mbaile. Ní bheadh ina diaidh sin ach an tseanlánúin. An bheirt dheartháir a bhí aici ní dhearnadar aon rath - dóibh féin ná d’aon duine a bhain leo. Cuireadh Mártan, an duine ba shine acu, go baile mór na Gaillimhe ina bhuachaill siopa (bhí an éirí in airde i Sean-Mharcas i gcónaí), ach níorbh fhada dó ansin gur chaill sé a phost i ngeall ar an ól, agus ansin chuaigh sé san arm Gallda. Maidir le Stiofán, an dara duine acu, ní raibh aon tsúil ag an seanfhear go bhféadfadh sé “duine uasal” a dhéanamh de go deo. Ach nuair nach bhfuair an t-ógfhear ceannndána seo cead a chinn óna athair, ghlan sé leis agus luach dhá bhullán a dhíol sé ar aonach Uachtair Aird ina phóca aige.
“Ní fearr ann ná as é,” arsa an seanfhear ar chloisint dó go raibh sé imithe. Ach ní raibh sé ach ag ligint air féin nár ghoill an scéal air. Is minic san oíche a bhí sé gan néal a chodladh ach ag cuimhneamh ar a bheirt mhac a bhí imithe uaidh ar a n-aimhleas. Duine ar bith de na comharsana a cheapadh an seanfhear dorcha a shásamh an aimsir sin, nó a théadh ag déanamh trua leis i ngeall ar an donas a d’éirigh dá chlann mhac, ní deireadh sé leo ach, “Cén mhaith do dhaoine a bheith ag caint? Ba bheag é a mbuíochas ormsa nuair a shíleas a gcoinneáil sa tsean-nead. Ghlac an bheirt acu sciathán agus d’fhágadar mise liom féin. Is beag an imní a chuirfeas siad ormsa feasta.”
Ach chuir. Agus go dtí go ndúirt Nóra leis go raibh socraithe aici gan fanacht sa mbaile níos faide, ní raibh aon ní ag déanamh buartha dó ach an tslí ar imigh a bheirt mhac uaidh. Bhí sé náirithe acu. Bhí an pobal ag déanamh magaidh faoi. Bhí sé ina staicín áiféise ag an mbaile – é féin agus a chlann. Agus an chaoi ar cheap sé slí mhaith bheatha a thabhairt dóibh! An chaoi ar bhain sé allas as a chnámha ag obair moch deireanach, fuar fliuch agus tirim lena gcoinneáil ar scoil go rabhadar chomh foghlamtha leis an máistir féin, mórán!
Ach ní hamhlaidh a bheadh an scéal ag Nóra, dar leis. Choinneodh sé ise sa mbaile. Dhéanfadh sé cleamhnas di. D’fhágfadh sé an gabháltas aici féin agus ag a fear tar éis a bháis. Nuair a dúirt sí leis go n-imeodh sí, cheap sé gur ag magadh a bhí sí ar dtús. Ach ba ghearr go mba léir dó nárbh ea. Ansin rinne sé a dhícheall dubh is dath a coinneáil sa mbaile. Ní raibh aon mhaith ann. Ní raibh aon mhaith don tseanbhean a bheith ag caint ach oiread. Feadh míosa bhí sé ina chogadh dhearg eatarthu. An seanfhear ag bagairt gach donais uirthi dá n-imeodh sí; ise ag iarraidh a shárú. Ach bhí sé socraithe aici dul anonn, agus anonn a ghabhfadh sí pé ar bith céard a déarfaidís.
“Bhí beirt mhac agat,” ar sise leis oíche, “agus d’imigh siad uait. Náirigh an bheirt acu thú. Níl a fhios agat nach ndéanfainnse an cleas céanna, mura ligfidh tú dom imeacht go toilteanach.”
“Is í an duine deireanach acu í, a Mharcais,” arsa a bhean, “agus i nDomhnach féin is dona liom scarúint léi i ndeireadh mo shaoil, ach,” ar sise agus í beagnach ag caoineadh, “b’fhéidir gurb é lár a leasa é.”
Cheap a hathair nárbh é. Bhí sé dearfa de. Bhí sé lánchinnte go mb’fhearr di go mór fada fanacht san áit a raibh sí agus cleamhnas a dhéanamh ann. Bheadh dhá fhichead acra talún ag a fear nuair a gheobhadh sé féin bás. Bean óg lách gheanúil a bhí inti. Ní raibh feilméara ná ceannaí siopa sna seacht bparóistí ba ghaire dóibh nach mbeadh lánsásta í a phósadh.
“Agus tuige nach mbeadh freisin?” arsa seisean, “bean chomh breá léi agus dhá fhichead acra de thogha na talún aici?”
Ach b’éigean dó géilleadh i ndeireadh na dála.
Is acu a bhí an obair ansin. An buaireamh mór agus an imní mhíchuíosach a bhí ag gabháil do Nóra le tamall, scaipeadh iad, de réir dealraimh. Ní raibh a rian le feiceáil. Bhí sí chomh haerach scléipeach agus a bhí an lá ab fhearr a bhí sí, nó ceapadh é. Bhí an oiread sin le déanamh aici! Hataí agus gúnaí le déanamh agus le gléasadh aici. Éadach agus ribíní de gach cineál le ceannach agus le dathú aici. Ní raibh sos léi feadh na seachtaine sular imigh sí. Ag tabhairt cuairte abhus lá, agus thall lá arna mhárach.
Deoir níor shil sí go dtí gur cuireadh a dhá bosca mhóra taistil a cheannaigh sí i nGaillimh ar an gcarr a bhí lena tabhairt go port na traenach i mBaile na hInse. Ansin thosaigh sí ag gol go faíoch. Nuair a bhíodar thoir ag an gcrosbhóthar bhí na frasa deor lena leiceann.
“Go bhfóire Dia uirthi,” arsa duine de na buachaillí a bhí caite le claí ar phlasóg mhín chaonaigh le hais an bhóthair.
“Áiméan,” arsa duine eile acu, “agus gach uile dhuine dá sórt.”
“Ach meas tú cén ealaín atá uirthi go bhfuil sí ag imeacht?”
“Ní dhéanfainn iontas ar bith de dá mba rud é nach mbeadh slí mhaith aici sa mbaile.”
“Tháinig triúr á hiarraidh anuraidh – triúr a raibh cáil mhór orthu ar airgead freisin.”
“Deirtear gur chuir sí spéis mhór i mac Sheáin Mhaitiú, an fear siopa,” arsa seanfhear a bhí ina measc.
“É siúd a bhí sa gcoláiste mór i nGaillimh?”
“An duine céanna.”
“Ná creid é. Drochbhuachaill bhí ann.”
“Abair é.”
Bhí an carr ag imeacht ó thuaidh thar an gcriathrach mór leathan atá idir an Ros agus Baile na hInse. Bhí a teach le feiceáil fós ag Nóra síos uaithi sa ngleann. Ach ní air a bhí sí ag cuimhneamh, ach ar an lá mí-ámharach a casadh mac Sheáin Mhaitiú uirthi ar dtús ag crosbhóthar Ros Dhá Loch, agus é ag caitheamh a laetha saoire tigh dheartháir a athar ar an mbaile thoir. Níor stad sí den mhachnamh sin go rabhadar i mBaile na hInse. Lig an traein fead ghéar mhífhoighdeach aisti mar a bheadh sí á rá leis na daoine deifir a dhéanamh agus gan moill a chur ar rud a bhí chomh mór agus chomh beoga agus chomh cumasach léise. Chuaigh Nóra isteach. Bhog an traein ruainne beag. Thosaigh sí ag imeacht go mall míthapa ar dtús. Bhí Marcas Beag ag siúl lena hais. Chuir sé a bheannacht lena iníon agus d’fhill sé abhaile go brónach dólásach leis féin.
*
B’fhíor don seanfhear críonna úd a bhí ar an bplásóg chaonaigh ag féachaint ar an saol agus á ligint thairis, gur chuir sí spéis mhór i mac Sheáin Mhaitiú uair dá saol. Ach bhí an uair sin caite. Agus ní bréag a rá gur fuath agus dearg-ghráin a bhí aici ar an bhfear óg galánta a bhí thall i nGlaschú sa gcoláiste le bheith ina dhochtúir. Toisc an cion a bhí aici air b’éigean di imeacht as Ros Dhá Loch agus óna cairde gaoil, agus an domhan mór a thabhairt uirthi féin. Ba ghile léi, uair, an fear óg aerach a thugadh a laetha saoire i Ros Dhá Loch ná duine ar bith eile dár casadh léi riamh roimhe. Agus nárbh iontach iad na scéalta a bhí le n-aithris aige faoin saol a bhíodh acu sna bailte móra thar lear! Agus nach breá a thaitníodh na scéalta úd léi! Agus nuair a deireadh sé leis an gcailín díchéillí mínósach nár casadh leis in aon bhall dá raibh sé duine ba mheasa leis ná í, nach uirthi a bhíodh an t-aiteas agus an t-aoibhneas croí! Agus an teach breá a bheadh acu i mbaile mór éigin nuair a bheadh sé ina dhochtúir!
Agus chreid sí gach a ndúirt an fear óg léi. Chreid seisean é freisin – nuair a dúirt sé é. Ní mórán imní a dhéanadh an chaint úd dó, ámh, nuair a bhí sé imithe. Ní mar sin do Nóra. B’fhada léi go dtagadh sé arís. B’fhada léi uaithi an samhradh. B’fhada léi uaithi nuair a bheadh sé ina shamhradh i gcónaí aici.
Bhí ardmhuinín aici as ach mealladh í. Na litreacha a chuir sí chuige, seoladh ar ais chuici iad. Bhí sé i mball éigin eile. Ní raibh a thásc ná a thuairisc ag aon duine. Bhí an saol ina cheo uirthi. Bhí a hintinn ina luaidhe leáite ina ceann nuair a thuig sí an scéal i gceart. Bhíodh sí ag déanamh machnaimh air agus á chur trína chéile de lá agus d’oíche. Ní raibh le déanamh aici ach imeacht as an áit ar fad. Bhí sí féin agus gach duine dár bhain léi náirithe aici os comhair an phobail uile. Bhí bean óg a bhíodh ar aimsir acu thiar i Ros Dhá Loch ag obair thall i Londain. Bhéarfadh sí aghaidh ar an gcathair mhór sin. Is ar an gcathair sin a bhí a triall anois, agus ní ar an mbaile mór eile a raibh a deirfiúr ann.
Ina suí sa traein di ghabh iontas mór í faoi rá is go raibh abhainn agus inbhear, loch, sliabh agus machaire ag sciorradh thairsti agus gan aon ní á dhéanamh aici féin. Cá rabhadar uile go léir ag dul uaithi? Cén saol a bhí i ndán di sa tír choimhthíoch údan ina bhfágfadh an gléas iontach iompair seo í? Ghlac uamhan agus critheagla í. Bhí an doircheacht ag titim ar mhachaire agus ar chnoc. Coisceadh ar na smaointe uirthi, ach b’fhacthas di go raibh sí ag marcaíocht ar ainmhí éigin allta; go gcuala sí a chroí ag preabadh agus ag léimnigh fúithi le teann feirge; go raibh sé ina dhragún tine, agus lasair ag teacht óna shúil; go raibh sé á tabhairt go fásach éigin uafásach – áit nach raibh taitneamh gréine ná titim uisce; go raibh uirthi dul ann in aghaidh a tola; go raibh sí á díbirt go dtí an fásach seo i ngeall ar aon pheaca amháin.
Shroich an traein Baile Átha Cliath. Cheap sí go raibh an áit fré chéile in aon gheoin amháin torainn. Fir ag screadaíl agus ag béiciúch. Traenacha ag teacht agus ag imeacht agus ag feadaíl. Torann na bhfear, na dtraenacha agus na gcarr. Chuir gach ní dá bhfaca sí ionadh uirthi. Na báid agus na loingis ar an Life. Na droichid. Na sráideanna a bhí soilseach sa meán oíche. Na daoine. An chathair féin a bhí chomh breá, chomh beoga, chomh geal sin in uair mharbh na hoíche. Is beag nár dhearmad sí feadh scaithimh bhig an mí-ádh a dhíbir as a baile dúchais í.
Ach nuair a bhí sí ar an traein thall bhí a mhalairt de scéal aici. Thosaigh na smaointe dubha duaiseacha ag brú isteach uirthi arís. Ní raibh aon chosc leo. Níor fhéad sí a ndíbirt. Cad chuige ar fhág sí an baile chor ar bith? Nárbh fhearr di fanacht ann pé ar bith céard a d’éireodh di? Céard a bhí le déanamh aici anois? Céard a bhí i ndán di san áit a raibh sí ag dul?
Agus mar sin de. Má bhí daoine ann fadó a chaith na céadta bliain agus iad ag ceapadh nach raibh ann ach lá, mar a deir na seanchaithe linn, rinne sise rud níos iontaí fós. Rinne sí céad bliain d’aon lá amháin. D’éirigh sí aosta críonna in aon lá amháin. Gach dólás agus céasadh croí agus buairt mhór aigne a thagas ar dhuine feadh a shaoil thángadar uirthise in aon lá amháin ó d’fhág sí Ros Dhá Loch go raibh sí istigh i lár Londain mhór Shasana – go bhfaca sí Cáit Ní Roighin, an cailín aimsire a bhí ag baile, ag fanacht léi ag doras na traenach le fáilte a chur roimpi. Níor thuig sí an saol go dtí an lá sin.
*
Bhí an bheirt bhan óg ina gcónaí i gcúlsráid shuarach ghránna ar an taobh ó dheas den chathair. I dteach mór millteach ina raibh na daoine in aon charn amháin ar mhullach a chéile sea bhíodar ina gcónaí an tráth sin. Ní fhaca tú riamh ach an t-ionadh a bhí ar Nóra nuair a chonaic sí a raibh ann díobh. Bhéarfadh sí an leabhar go raibh céad ann ar a laghad idir fhir agus mhná agus pháistí. Bhíodh sí léi féin feadh an lae fhada, mar bhí ar Cháit a bheith amuigh ag obair ó mhaidin go faoithin. Shuíodh sí ag an bhfuinneog ag féachaint amach sa tsráid ar na daoine ag dul thart agus ag déanamh iontais cá rabhadar uile go léir ag dul. Ní bhíodh sí i bhfad mar sin go dtosaíodh sí ag ceapadh nach ndearna sí a leas agus teacht chor ar bith. Tuige ar fhág sí an sráidbhaile uaigneach úd a bhí thiar i measc na gcnoc ar bhruach na farraige móire? Céard a déarfadh a hathair dá mbeadh a fhios aige cén fáth? Ar ndóigh, bheadh sé ar mire. “Cén tubaiste a bhí orm seachas duine ar bith eile?” a deireadh sí. Ach b’aimhréiteach an cheist í sin, agus nuair nach n-éiríodh léi a freagairt bhuaileadh sí amach ar an tsráid; ach ní bhíodh sí i bhfad ar eagla go dtéadh sí amú. Ach bhíodh na smaointe céanna ag brú isteach uirthi amuigh ar an tsráid i measc na ndaoine díreach mar a bhí istigh.
Oíche dá dtáinig Cáit abhaile ó bheith ag obair, bhí Nóra os cionn na tine agus í ag gol.
“Seo anois, a Nóra, a chroí,” ar sise, “triomaigh do shúile agus ól cupán tae liomsa. Dúradh liom a rá leat go bhfuil cailín aimsire ó dhuine muinteartha le mo mháistreás-sa, agus dá dtéiteá ann...”
“Rachad ann freisin,” arsa Nóra, ag éirí de phreib.
Ar maidin lá arna mhárach ghluais léi go teach na mná uaisle seo. Chuaigh sí ag obair ann. Bhí an oiread sin le déanamh aici ann, agus bhí an oiread sin smaointe nua ag teacht isteach ina haigne nár chuimhnigh sí ar aon ní eile feadh scaithimh bhig. Na litreacha a chuireadh sí abhaile bhíodh sintiús beag iontu i gcónaí, cé go raibh a fhios aici nach mórán a bhí ag teastáil uathu, mar bhí bealach maith leo cheana. Agus na litreacha a chuireadh a hathair chuici léadh sí agus d’athléadh sí iad gach oíche sula dtéadh sí a chodladh. Bhíodh nuaíocht an bhaile iontu. Go raibh an-lear scadán á fháil ag na hiascairí. Gur cheannaigh Tomás Pheaits Mhóir bád nua. Go raibh Neil Ní Ghríofa imithe go Meiriceá.
D’imigh cúpla mí mar sin, ach sa deireadh dúirt an bhean uasal léi nach raibh sí sásta léi agus go gcaithfeadh sí an áit a fhágáil. B’éigean di sin a dhéanamh. D’fhág sí a raibh aici ina diaidh, agus d’imigh léi. Dídean ná foscadh ní raibh aici don oíche sin ach an bháisteach ag titim anuas uirthi agus na sráideanna crua faoina cosa...
An éigean a chur síos ar gach ar tharla di ina dhiaidh sin? Ar an bhfear “uasal galánta” a thug ithe agus ól agus airgead di agus í i ndeireadh na déithe le call agus le heaspa. Ar an gcaoi ar thosaigh sí féin ar an ól. Ar an mbealach a shíl sí a hintinn agus a haigne a chaochadh agus a dhalladh leis. Ar na daoine éagsúla a bhuail léi i dtithe, ólta agus eile. Ar a gcaint agus a gcomhrá. Ar an gcaoi ar laghdaíodh ar an meas a bhí aici uirthi féin go dtí go mba chuma léi tar éis tamaill céard a d’éireodh di. Ar an gcaoi a raibh sí ag dul i ndonas ó ló go ló, go dtí nach raibh a clú ná a meas aici sa deireadh, ach í ag siúl na sráide.
*
Naoi mbliana mar sin di. Ag ól agus ag ragairneacht d’oíche. Á gléasadh agus á réiteach féin sa ló i gcomhair na chéad oíche eile. Smaoineamh ar bith a thigeadh isteach ina ceann faoin saol a bhí aici nó an saol a bhíodh aici ag baile, dhíbríodh sí é chomh luath in Éirinn agus a d’fhéadfadh sí. Smaointe mar sin a chuireadh an míshuaimhneas is mó uirthi. Agus – más fíor é nach mbeadh dúil mhaireachtála ag duine chor ar bith mura sílfeadh sé, ar bhealach éigin, go mba mhó an mhaith a bhí á dhéanamh aige ná an t-olc – ní fhéadfadh sí a mhalairt a dhéanamh. Ach thigeadh na smaointe údan chuici gan bhuíochas di ina gcéadta agus ina gcéadta i gcaitheamh an lae – mórmhór nuair a bheadh sí tar éis litir a sheoladh abhaile, rud a níodh sí go minic. Agus nuair a bhíodh siad ag teacht chuici go tiubh mar sin, théadh sí amach ag ól.
Bhí sí amuigh oíche ag siúl na sráide, tar éis litir a raibh roinnt bheag airgid inti a sheoladh abhaile. Bhí sé a haon déag a chlog. Bhí na daoine ag teacht amach as na hamharclanna ina mílte agus ina mílte, agus ise ag féachaint orthu. Bhí cuid acu ann agus d’fhéachaidís uirthise agus ar mhná dá saghas. An fhéachaint úd a thaispeánas an dúil agus an tsaint a níos scrios ar dhaoine, a chuireas tíortha in éadan a chéile, agus a thug ábhar cainte d’fhilí agus do scéalaithe an domhain ó aimsir na Traoi go dtí an lá atá inniu ann.
Níorbh fhada ansin di go bhfaca sí fear os a comhair amach, a bhean lena thaobh. Dhearc an bheirt ar chéile, gan a fhios aicise cén fáth. D’aithníodar a chéile. Mac Sheáin Mhaitiú (a bhí ina dhochtúir i Londain anois) a bhí ann. Chas sise ar a cois go tobann. Chuala sí é á rá lena bhean dul isteach i dteach ithe a bhí i ngar dóibh agus go mbeadh sé féin chuici ar an bpointe.
Bhog Nóra amach ar a chloisint sin di. Bhí seisean ina diaidh. Ghéaraigh sise ar an siúl. Rinne seisean an rud céanna. Ní raibh uaithi ach imeacht uaidh. Bhí sí ina sodar, eisean ina shodar ina diaidh. Tosach maith aici air. Í ina cos in airde suas sráid agus anuas ceann eile. Í ag ceapadh go raibh sé ag a sála. Faitíos an domhain uirthi go mbéarfadh sé uirthi. Go mbeadh a fhios acu ag baile an bealach a bhí léi. Go mbeadh a fhios ag an uile dhuine é.
Bhí séipéal ar a haghaidh amach – séipéal beag a bhí ar oscailt feadh na hoíche i ngeall ar fhéile éigin. Bhí dídean ón bhfear a bhí ina diaidh uaithi – ón bhfear dá dtug sí searc a croí uair agus a mheall í. Ní raibh aon chuimhneamh aici ar dhul isteach, ach isteach ann a chuaigh. B’aisteach léi ar dtús gach a bhfaca sí, bhí sé chomh fada sin ó bhí sí istigh i séipéal roimhe sin. Tháinig a hóige ar ais chuici. Bhí sí i séipéal Ros Dhá Loch arís. Bhí dealbh na Maighdine Beannaithe istigh i gcúinne agus solas dearg os a comhair. Rinne sí ar an gcúinne sin. Chaith sí a lámha timpeall uirthi. Bhí sí á suathadh agus á luascadh anonn is anall le buairt aigne. A hata breá péacach ar chúl a cinn. A cuid ribíní breátha dearga fliuch salach smeartha le clábar na sráide. Bhí sí ag guí Dé agus na Maighdine os ard, paidir i ndiaidh paidre, go ndúirt sí i nguth mór dúthrachtach:
“A Naomh Mhuire – a mháthair Dé – guigh orainn, na peacaigh – anois agus uair ár mbáis – Áiméan!”
Bhí seansagart a chuala ag guí í ar a cúl. Labhair sé léi go lách cineálta. Shásaigh sé í. Thug leis í. Cheistnigh í. D’inis sí a scéal dó gan aon ní a cheilt air. Na litreacha a fuair sí óna hathair, thaispeáin sí dó iad.
Chuir sé tuilleadh ceisteanna uirthi.
Sea – bhí sí sásta dul abhaile. Is í a chuir an t-airgead abhaile lenar cheannaigh an seanfhear an bád iascaireachta. Go deimhin féin ní raibh – ní raibh aon cheapadh acu cén saol a bhí aici i Londain.
“Agus an raibh d’athair á fhiafraí díot cén fáth nach ndeachaigh tú chuig do dheirfiúr ar dtús?”
“Bhí. Dúirt mé leis go raibh an obair níos fearr i Londain.”
D’fhanadar tamall maith mar sin – eisean á ceistniú agus ise á fhreagairt. Fuair sé lóistín maith di i gcomhair na hoíche. Dúirt sé léi litir a chur abhaile á rá go raibh sí ag brath ar filleadh, agus go dtabharfadh sé féin cuairt uirthi lá arna mhárach agus go bhféadfadh sí faoistin a dhéanamh.
An oíche sin, sula ndeachaigh sé a chodladh, chuir sé litir fhada ag triall ar shagart paróiste Ros Dhá Loch ag insint an scéil dó agus á iarraidh air súil a choinneáil i ndiaidh na mná óige nuair a shroichfeadh sí an áit.
D’fhan sí mí eile thall. Cheap an seansagart go mb’fhearr di sin a dhéanamh. Nuair a bhí an mhí caite thug sí an traein abhaile uirthi féin.
Bhí súil acu léi sa mbaile. Bhí gach uile dhuine á rá nár imigh duine ar bith as Ros Dhá Loch a rinne chomh maith léi. Nach raibh duine ar bith acu a chuir an oiread sin airgid abhaile léi.
“Is mór an sásamh aigne duitse é, a Mharcais,” a bhí Seán Gabha ag rá agus é ag cur crú ar chapall Mharcais thíos ag an gceárta an lá a raibh sí le teacht, “go bhfuil sí ag teacht abhaile sa deireadh, mar duine ná deoraí níl agat leis an talamh a fhágáil aige.”
“Abair é,”ar seisean, “agus tá aois mhaith agam anois freisin.”
Bhí an capall agus an carr gléasta aige le dul go port na traenach ina coinne.
“Bhídís á rá,” ar seisean go mórálach agus é ag cur an chapaill faoin gcarr, “nach ndearna an bheirt eile aon rath, rud ab fhíor dóibh, b’fhéidir, ach ní chreidfeá ach an cúnamh a thug sise dom. Féach ar an mbád mór iasacaireachta sin atá ag dul amach ar lorg na ronnach anocht – ní fhéadfainn í sin a cheannach murach í.”
“Níl tú ag rá ach na fírinne anois, a Mharcais,” arsa seanfhear a bhí ag tabhairt cúnaimh dó, “ach cogair anseo mé,” ar seisean go himníoch, “ar dhúirt sí leat gur casadh Séamas s’agamsa léi in aon bhall thall?”
“Chuir mé a thuairisc léi ach ní fhaca sí é.”
“Féach é sin anois … Agus ní bhfuair mé aon litir uaidh le leathbhliain.”
D’imigh Marcas. Ní raibh sé chomh croí-éadrom le fada an lá agus a bhí sé ag dul amach go port na traenach dó. Má bhí a chlann mhac go dona, bhí a iníon thar cionn. Bhí sí ina sampla ag an bparóiste uile. Anois, ní bheadh acu le rá go gcaithfeadh sé an talamh a dhíol sa deireadh thiar. Choinneodh sé Nóra sa mbaile. Dhéanfadh sé cleamhnas di. Gheobhadh sé fear stuama staidéarach di …
Ní raibh deireadh leis na smaointe sin go dtáinig an traein isteach faoi ghradam. Bhuail Nóra amach chuige. Agus nach aige a bhí an fháilte roimpi. Agus ba mhó ná sin, dá mb’fhéidir é, an fháilte a bhí ag a máthair roimpi sa mbaile.
Ach nach í a bhí tanaí traochta! Céard a rinneadh uirthi chor ar bith? An amhlaidh a bhí an iomarca oibre le déanamh aici? Ach ní fada a bheadh sí sa mbaile go mbeadh cuma na maitheasa uirthi arís. Is gearr go mbeadh na leicne bána imithe, dá bhfanfadh sí acu agus a gcomhairle a dhéanamh.
“Agus is é an chéad chomhairle a bhéarfainn duit an mhias mhaith seo feola agus cabáiste a ghlanadh, mar is dócha nach raibh uain agat tada a ithe thall sa mbaile mór,” arsa an tseanbhean agus í ag gáire.
Ach ní fhéadfadh Nóra a ithe. Ní raibh ocras ar bith uirthi. Bhí sí trína chéile de bharr an aistir fhada a dúirt sí. Rachadh sí siar sa seomra agus bhainfeadh sí di. Ligfeadh sí a scíth ann. Agus ar ball b’fhéidir go bhféadfadh sí ruainne a ithe.
“Nó b’fhéidir go mb’fhearr leat cupán tae ar dtús,” arsa an mháthair nuair a bhí sí thiar.
“B’fhearr,”ar sise, “b’fhéidir go ndéanfadh sé maith dom.”
An oíche sin, nuair a bhuail muintir an bhaile isteach le fáilte a chur roimpi, ní fhacadar í. Dúradh leo go raibh sí chomh tugtha traochta sin de bharr an aistir go mb’éigean di dul a chodladh, ach d’fheicfidís go léir í lá arna mhárach. Chuala Nóra a gcaint agus a gcomhrá agus í thiar sa seomra ag guí Dé agus na Maighdine í a chur ar bhealach a leasa feasta agus cumhacht a thabhairt di go bhfanfadh sí amhlaidh go deo.
*
B’iontach a shaothraigh Nóra tar éis teacht abhaile di. Sa duine úd ar ar tugadh Nóra Mharcais Bhig i Ros Dhá Loch bhí beirt bhan dáiríre, an ógbhean lách a chaith tréimhse thall i Sasana ag saothrú airgid agus á chur abhaile, agus bean eile nár cuireadh in aithne do dhuine ar bith ar an mbaile, ach a d’fhulaing géarbhroid an tsaoil i gcathair choimhthíoch. Agus díreach mar a bhí beirt inti, mar a déarfá, bhí dhá intinn agus dhá mhodh smaointe aici freisin. Bhí modh smaointe na mná úd a bhí ar a haimhleas i Londain Shasana aici chomh maith leis an modh smaointe a bhí aici sular fhág sí a baile dúchais chor ar bith.
Agus bhí sé ina shíorchomhrac eatarthu. An bhean úd a bhí ar fán an tsaoil uair ag cur in aghaidh na mná eile nár fhág an baile riamh agus nach raibh ag iarraidh ach fanacht ann go socair suaimhneach. Ba dhian an comhrac é. Ba threise ar an olc ar uaire, shílfeadh sí, agus ansin d’fheictí í ag déanamh ar theach an phobail. Agus na daoine fré chéile á rá nach bhfacadar riamh bean óg a bhí chomh cráifeach diaganta dea-bhéasach léi.
Le linn an ama seo bhí pátrún acu ar an tsráidbhaile ba ghaire dóibh. Chuaigh lear mór daoine as an Ros ann. Cuid acu ag siúl, cuid ag marcaíocht agus cuid eile fós thar an gcuan ina mbáid. Chuaigh cuid acu ann le stoc a dhíol. Cuid eile fós gan gnó áirithe ar bith acu ann.
Bhí Nóra ar an dream seo. Bhí sí ag siúl timpeall an aonaigh ag féachaint ar an eallach a bhí ar díol ann. Ag cur aithne ar dhuine anseo agus ag cur tuairisc duine éigin eile a bhí imithe as an limistéar ó chuaigh sí go Londain ar dtús. Í go breá gléasta stuacach. Gúna den chadás bán ab fhearr agus ba dhaoire a bhí le fáil uirthi. Gúna a thug sí abhaile as Sasana léi. Ribíní breátha dubha sróil ar sileadh léi. Cleiteacha péacacha in airde as a hata. Ní raibh sí chomh meidhreach aerach le fada an lá.
Lá meirbh brothallach a bhí ann. Bhí an ghrian ag spalpadh anuas go millteach. Mura mbeadh an séideán beag gaoithe a thagadh isteach ón gcuan anois agus arís ní fhéadfaí an teas a sheasamh. Bhí Nóra tuirseach traochta de bharr an lae. D’airigh sí ceol veidhil i ngar di. Ceol bog binn aoibhinn. Bhí an veidhleadóir ina shuí ag doras cábáin. A cheann á luascadh anonn is anall aige. A shúile druidte aige. Féachaint chomh suairc chomh sonasach sin ar a éadan agus ina ghnúis is go gceapfá nár bhuail imní ná buairt an tsaoil ina threo riamh agus nach mbuailfeadh choíche.
Chuaigh Nóra isteach. Shuigh sí ar stól in aice an dorais ag éisteacht leis an gceol. Bhí sí tugtha. Dá mbeadh deoch aici! Sin é a shíl sí. Bhí an comhrac ag siúl arís. Bhí sí ar tí imeacht, nuair a tháinig fear óg as an Ros chuici ag iarraidh uirthi gloine a ól leis.
“Tá an lá chomh meirbh sin agus ní dhéanfaidh sé dochar ar bith duit. Rud ar bith is maith leat,” a dúirt seisean.
Ghlac sí gloine uaidh.
Duine ar bith a bhí tugtha don ól uair dá shaol agus a d’fhan tamall dá uireasa, má ólann an té sin gloine, is cinnte go n-ólfaidh sé an dara ceann agus an tríú ceann agus b’fhéidir an naoú ceann, dá ndéarfá é, mar athbheofar an dúil a bhí aige ann cheana.
B’amhlaidh a bhí an scéal ag Nóra. D’ól sí an dara ceann. Agus an tríú ceann. D’éirigh sé ina ceann gan mhoill. D’éirigh sí scléipeach. Chuaigh amach ag damhsa. Ach b’éigean di éirí as sul i bhfad. Bhí meadhrán ina ceann. Bhí a cosa ar fuaidreamh. Chuaigh sí amach ar éigean ach ní dheachaigh sí i bhfad gur thit sí le claí a bhí le taobh an bhóthair …
Bhí cúpla uair den oíche caite nuair a fuair a hathair ann í. D’ardaigh sé isteach sa gcairt í agus thiomáin leis abhaile.
*
Maidin lá arna mhárach bhí an chairt chéanna faoi réir aige taobh amuigh den doras.
“Más iad sin na béasa a d’fhoghlaim tú i Sasana,” ar seisean agus seirfean ina ghlór, “is ann a chaithfeas tú a gcleachtadh.”
D’imigh leo beirt go port na traenach.
*
An oíche úd ar imigh Nóra d’fheicfeá seanfhear istigh i mbád iascaireachta dá mbeifeá ar chéibh Ros Dhá Loch. Bhí soitheach tarra lena thaobh agus é ag milleadh an ainm a bhí ar an mbád. Má mhill féin, níor éirigh leis an t-ainm úd a scriosadh amach óna chroí. Ainm a iníne a bhí aige ar a bhád.
