A serea no hospital
Cando espertou
atopou no canto da súa cola
un corte limpo
e na cama xunto a ela
dous entes descoñecidos
a medio camiño entre un barullo de algas
e un xamón cocido.
“Están de broma.
Debe ser aninovo, a metade dos empregados
estarán xa bébedos,
e a outra metade
de brincadeiras cos pacientes.
Pero isto
é pasarse”
Así que con todas as súas forzas lanzou
este peso morto tan lonxe como puido.
E pasou algo
que non comprendeu-
o por que o resto do seu corpo tamén caeu en picado detrás.
Un cambalucho…
Non entendía como estaba conectada
a aquilo que vía por vez primeira.
Foi entón cando a enfermeira lle chiscou un ollo
e lle explicou o que eran.
“Tes unha perna enganchada por aquí
e outra un pouco máis alá.
Unha perna, dúas pernas…
Unha e dúas…
Agora tes que aprender
como usalas.”
Pregúntome se
nos seguintes meses
o seu corazón sentía
cada pegada que deixaban os seus arcos internos,
as curvaturas nas plantas dos pés.
A serea e algunhas palabras
Fagas o que fagas, xamais lle menciones a palabra
“auga”
nin nada relacionado co mar –
“onda”, “marea”, “océano”, “sonar”, “salitre”.
Ela preferiría ver unha xeada no medio verán
a escoitar historias sobre pesca, barcos, redes de cerca,
trasmallos ou nasas.
Sabe que todo isto existe, por suposto,
e que son importantes
nas vidas doutras persoas.
Pero ela pensa que se tapa os orellas
e xira a ollada en dirección oposta
poderá liberarse por fin
do rincho das
kelpies e demais bestas acuáticas
que proclaman aos catro ventos a súa relación de sangue
durante horas máis escuras
da noite,
facéndoa arreguizar
e ter suores fríos
ata quedar durmida.
Non ten maior inimigo
ca o recordo da súa propia vida subacuática,
antes de devir enxoita.
Nega con rotundidade
calquera conexión coa auga.
“Nunca tiven ningún interese
nesas supersticións nin nesas tradicións.
O aire puro, o coñecemento, a claridade da ciencia,
esas son as cousas que sempre valorei na miña vida”.
Así e todo
atopei sinais
do seu engano,
pois no Departamento de Folklore Irlandés
da University College, Dublin
hai un manuscrito na colección privada
atribuído a ela,
escrito con auga, usando unha aleta de peixe
en papel feito de argazo.
Neste documento poden atoparse trece contos enteiros,
variacións e finais de outros máis coñecido, e tamén
conxuros, rezos, adiviñas e outros textos antigos.
Todo da súa man
pero recitado polo seu pai e a súa avoa.
Sempre nega que exista tal documento,
e as poucas veces que o admite, di:
“Foi o profesor quen nos mandou facelo como deberes
cando estaba no colexio.
Era obrigatorio”
Preferiría padecer calquera enfermidade
antes de admitir que escribiu todo iso
por vontade propia.
O recordo recuperado do que é a auga
Algunhas veces, mentres a filla da serea
está no baño
cepillando os dentes
ela ten a sensación de que o cuarto
vai, pouco a pouco,
enchéndose de auga.
Comeza polo pés, despois os nocellos,
ata ir subindo máis e máis
polas coxas, a cadeira, a cintura.
E antes de que poida reaccionar
xa lle cubre polo pescozo.
Inclínase para recoller do chan
toallas e farrapos anegados.
Parecen algas,
longos fíos de argazo varados na praia.
Tan rápido como retrocede a auga
o cuarto xa está completamente enxoito outra vez.
Unha sensación terrorífica
que xa é parte do paquete de emocións humanas.
Nunca antes experimentara nada comparable.
Non adquiriu vocabulario suficiente nin axeitado
para poder describir o que lle pasa.
E na súa sesión semanal de terapia
xa ten dabondo do que falar
como para preocuparse de como contarlle ao psiquiatra
estes fenómenos estraños.
Non coñece terminoloxía
nin ten puntos de referencia para axudarse.
Tampouco sabe palabras que puidesen
suxerir
o que é a auga.
“É un líquido transparente” di ela, explicándose
con tanta certeza como pode.
“Ben,” di o terapeuta, “continúa”.
Ela proba de novo.
“Un corpo resplandecente,” di
achegándose cautelosamente á metade da definición
“unha capa finísima, que gotea. Algo húmido.”
Un pequeno sinal
Terías que pasar toda a vida
escoitando as escondidas
para descubrir o máis mínimo sinal
sobre a orixe da serea. Un día de outono
atopeina
co seu meniño baixo o chal.
“Non es un bebé foca.
Non es un poliño gris de gaivota.
Non es unha lontra acabada de nacer.
Nin tampouco unha cría de balea.”
Este era o arrolo que lle cantaba
e que lle deixou de cantar
no momento no que se decatou
de que había alguén preto.
Eu tiven a sensación de que lle daba vergoña
que a tivese escoitado.
E seguín o meu camiño coa impresión
de que aquela cantiga era
un último residuo da súa anterior vida, un forte sabor a mar.
*This translation was completed as part of the research project ‘The Animal Trope: An Ecofeminist Analysis of Contemporary Culture in Galicia and Ireland’ PGC2018-093545-B- I00 (MCIU/AEI/FEDER/UE)
An Mhurúch san Ospidéal
Dhúisigh sí
agus ní raibh a heireaball éisc ann
níos mó
ach istigh sa leaba léi
bhí an dá rud fada fuar seo.
Ba dhóigh leat gur gaid mhara iad
nó slaimicí feola.
‘Mar mhagadh atá siad
ní foláir,
Oíche na Coda Móire.
Tá leath na foirne as a meabhair
le deoch
is an leath eile acu
róthugtha do jokeanna.
Mar sin féin is leor an méid seo,’
is do chaith sí an dá rud
amach as an seomra.
Ach seo í an chuid
ná tuigeann sí –
conas a thit sí féin ina ndiaidh
‘cocs-um-bo-head’.
Cén bhaint a bhí
ag an dá rud léi
nó cén bhaint a bhí aici
leosan?
An bhanaltra a thug an nod di
is a chuir í i dtreo an eolais –
‘Cos í seo atá ceangailte díot
agus ceann eile acu anseo thíos fút.
Cos, cos eile,
a haon, a dó.
Caithfidh tú foghlaim
conas siúl leo.’
Ins na míosa fada
a lean
n’fheadar ar thit a croí
de réir mar a thit
trácht na coise uirthi,
a háirsí?
An Mhurúch agus Focail Áirithe
Ná luaigh an focal ‘uisce’ léi
nó aon ní a bhaineann le cúrsaí farraige –
‘tonn’, ‘taoide’, ‘bóchna’, ‘muir’, nó ‘sáile’.
Ní lú léi an sioc samhraidh ná trácht a chlos
ar iascach, báid, saighní trá nó traimile, potaí gliomach.
Tá’s aici go maith go bhfuil a leithéidí ann
is go mbíonn gíotáil éigin a bhaineas leo
ar siúl ag daoine eile.
Ceapann sí má dhúnann sí a cluasa is má chasann sí a ceann
go mbeidh sí saor orthu
is ná cloisfidh sí búir dhúr an eich uisce
ag fógairt gaoil shíoraí léi go doimhin san oíche,
amach trí lár a codladh uirthi.
Níl aon namhaid eile aici
ach an saol fó-thoinn a chleacht sí
sarar iontaigh sí ar a hathshaol ar an míntír
a chur i gcuimhne dhi. Séanann sí ó bhonn
go raibh oiread is cac snioga de bhaint aici leis
aon am. ‘Ní raibh aon tsuim riamh agam
sna piseoga sin, nó in aon sórt seanaimsearachta.
Aer, eolas, solas gléineach na heolaíochta
Is ea a shantaíos-sa.’
Ba chuma liom ach go bhfuaireas-sa amach
san eitheach í.
Istigh sa Roinn le Béaloideas Éireann,
tá lámhscríbhinní iomlán de Bhailiúchán na Scol
breactha óna láimh,
scríte in uisce, le clipe de sciathán rotha,
ar scothóg feamainne mar phár.
Tá trí cinn déag de scéalta fada
agus smutaíocha de chinn eile, i dteannta le
horthaí, seanpháidreacha, tomhaiseanna agus aroile
le tabhairt faoi ndeara ann.
Óna hathair is óna máthar chríonna is mó
a thóg sí síos iad.
Diúltaíonn sí glan dó – ‘An máistir
a thug mar obair bhaile dhúinn é fadó
thiar sa bhunscoil. Chaitheamair é a dhéanamh.
Ní raibh aon dul as againn.’
Cháithfeadh sí fuil shróine
sara mbeadh sí riamh admhálach ina thionscnamh.
Cuimhne an Uisce
Uaireanta nuair a bhíonn a hiníon
sa seomra folctha
ag glanadh a fiacla le slaod tiubh
is le sód bácála,
tuigtear di go líonann an seomra suas
le huisce.
Tosnaíonn sé ag a cosa is a rúitíní
is bíonn sé ag slibearáil suas is suas arís
thar a másaí is a cromáin is a básta.
Ní fada
go mbíonn sé suas go dtí na hioscaidí uirthi.
Cromann sí síos ann go minic ag piocadh suas
rudaí mar thuáillí láimhe nó céirteacha
atá ar maos ann.
Tá cuma na feamnaí orthu –
na scothóga fada ceilpe úd a dtugaidís
‘gruaig mhaighdean mhara’ nó ‘eireabaill mhadraí rua’ orthu.
Ansan go hobann téann an t-uisce i ndísc
is ní fada
go mbíonn an seomra iomlán tirim arís.
Tá strus uafásach
ag roinnt leis na mothúcháin seo go léir.
Tar éis an tsaoil, níl rud ar bith aici
chun comparáid a dhéanamh leis.
Is níl na focail chearta ar eolas aici ar chor ar bith.
Ag a seisiún síciteiripeach seachtainiúil
bíonn a dóthain dua aici
ag iarraidh an scéal aisteach seo a mhíniú
is é a chur in iúl i gceart
don mheabhairdhochtúir.
Níl aon téarmaíocht aici,
ná téarmaí tagartha
ná focal ar bith a thabharfadh an tuairim is lú
do cad é ‘uisce’.
‘Lacht trédhearcach’, a deir sí, ag déanamh a cruinndíchill.
‘Sea’, a deireann an teiripí, ‘coinnibh ort!’
Bíonn sé á moladh is á gríosadh chun gnímh teangan.
Deineann sí iarracht eile.
‘Slaod tanaí’, a thugann sí air,
í ag tóraíocht go cúramach i measc na bhfocal.
‘Brat gléineach, ábhar silteach, rud fliuch.’
Leide Beag
Dá gcaithfeá faid do mharthana iomláin’
ag cúléisteacht leis an murúch
b’fhéidir go bhfaighfeá leide beag anseo is ansiúd
cárbh as di. Thángas-sa aniar aduaidh
uirthi lá fómhair is a naíonán
á bréagadh faoina seál aici.
‘Ní tú éan gorm na mbainirseach,
ní tú gearrcach glas na gcaobach,
ní tú coileán an mhadra uisce,
ní tú lao na maoile caoile’,
an suantraí a bhí á chanadh aici
ach do stop sí suas láithreach bonn
chomh luath is a thuig sí
duine eile a bheith ar an bport.
Tuigeadh dom gur ghlac sí náire
i dtaobh é bheith cloiste agam in aon chor.
Tuigeadh domh chomh maith go raibh blas an-láidir
den bhfarraige air mar shuantraí ar an gcéad scór.
A serea no hospital
Cando espertou
atopou no canto da súa cola
un corte limpo
e na cama xunto a ela
dous entes descoñecidos
a medio camiño entre un barullo de algas
e un xamón cocido.
“Están de broma.
Debe ser aninovo, a metade dos empregados
estarán xa bébedos,
e a outra metade
de brincadeiras cos pacientes.
Pero isto
é pasarse”
Así que con todas as súas forzas lanzou
este peso morto tan lonxe como puido.
E pasou algo
que non comprendeu-
o por que o resto do seu corpo tamén caeu en picado detrás.
Un cambalucho…
Non entendía como estaba conectada
a aquilo que vía por vez primeira.
Foi entón cando a enfermeira lle chiscou un ollo
e lle explicou o que eran.
“Tes unha perna enganchada por aquí
e outra un pouco máis alá.
Unha perna, dúas pernas…
Unha e dúas…
Agora tes que aprender
como usalas.”
Pregúntome se
nos seguintes meses
o seu corazón sentía
cada pegada que deixaban os seus arcos internos,
as curvaturas nas plantas dos pés.
A serea e algunhas palabras
Fagas o que fagas, xamais lle menciones a palabra
“auga”
nin nada relacionado co mar –
“onda”, “marea”, “océano”, “sonar”, “salitre”.
Ela preferiría ver unha xeada no medio verán
a escoitar historias sobre pesca, barcos, redes de cerca,
trasmallos ou nasas.
Sabe que todo isto existe, por suposto,
e que son importantes
nas vidas doutras persoas.
Pero ela pensa que se tapa os orellas
e xira a ollada en dirección oposta
poderá liberarse por fin
do rincho das
kelpies e demais bestas acuáticas
que proclaman aos catro ventos a súa relación de sangue
durante horas máis escuras
da noite,
facéndoa arreguizar
e ter suores fríos
ata quedar durmida.
Non ten maior inimigo
ca o recordo da súa propia vida subacuática,
antes de devir enxoita.
Nega con rotundidade
calquera conexión coa auga.
“Nunca tiven ningún interese
nesas supersticións nin nesas tradicións.
O aire puro, o coñecemento, a claridade da ciencia,
esas son as cousas que sempre valorei na miña vida”.
Así e todo
atopei sinais
do seu engano,
pois no Departamento de Folklore Irlandés
da University College, Dublin
hai un manuscrito na colección privada
atribuído a ela,
escrito con auga, usando unha aleta de peixe
en papel feito de argazo.
Neste documento poden atoparse trece contos enteiros,
variacións e finais de outros máis coñecido, e tamén
conxuros, rezos, adiviñas e outros textos antigos.
Todo da súa man
pero recitado polo seu pai e a súa avoa.
Sempre nega que exista tal documento,
e as poucas veces que o admite, di:
“Foi o profesor quen nos mandou facelo como deberes
cando estaba no colexio.
Era obrigatorio”
Preferiría padecer calquera enfermidade
antes de admitir que escribiu todo iso
por vontade propia.
O recordo recuperado do que é a auga
Algunhas veces, mentres a filla da serea
está no baño
cepillando os dentes
ela ten a sensación de que o cuarto
vai, pouco a pouco,
enchéndose de auga.
Comeza polo pés, despois os nocellos,
ata ir subindo máis e máis
polas coxas, a cadeira, a cintura.
E antes de que poida reaccionar
xa lle cubre polo pescozo.
Inclínase para recoller do chan
toallas e farrapos anegados.
Parecen algas,
longos fíos de argazo varados na praia.
Tan rápido como retrocede a auga
o cuarto xa está completamente enxoito outra vez.
Unha sensación terrorífica
que xa é parte do paquete de emocións humanas.
Nunca antes experimentara nada comparable.
Non adquiriu vocabulario suficiente nin axeitado
para poder describir o que lle pasa.
E na súa sesión semanal de terapia
xa ten dabondo do que falar
como para preocuparse de como contarlle ao psiquiatra
estes fenómenos estraños.
Non coñece terminoloxía
nin ten puntos de referencia para axudarse.
Tampouco sabe palabras que puidesen
suxerir
o que é a auga.
“É un líquido transparente” di ela, explicándose
con tanta certeza como pode.
“Ben,” di o terapeuta, “continúa”.
Ela proba de novo.
“Un corpo resplandecente,” di
achegándose cautelosamente á metade da definición
“unha capa finísima, que gotea. Algo húmido.”
Un pequeno sinal
Terías que pasar toda a vida
escoitando as escondidas
para descubrir o máis mínimo sinal
sobre a orixe da serea. Un día de outono
atopeina
co seu meniño baixo o chal.
“Non es un bebé foca.
Non es un poliño gris de gaivota.
Non es unha lontra acabada de nacer.
Nin tampouco unha cría de balea.”
Este era o arrolo que lle cantaba
e que lle deixou de cantar
no momento no que se decatou
de que había alguén preto.
Eu tiven a sensación de que lle daba vergoña
que a tivese escoitado.
E seguín o meu camiño coa impresión
de que aquela cantiga era
un último residuo da súa anterior vida, un forte sabor a mar.
*This translation was completed as part of the research project ‘The Animal Trope: An Ecofeminist Analysis of Contemporary Culture in Galicia and Ireland’ PGC2018-093545-B- I00 (MCIU/AEI/FEDER/UE)
An Mhurúch san Ospidéal
Dhúisigh sí
agus ní raibh a heireaball éisc ann
níos mó
ach istigh sa leaba léi
bhí an dá rud fada fuar seo.
Ba dhóigh leat gur gaid mhara iad
nó slaimicí feola.
‘Mar mhagadh atá siad
ní foláir,
Oíche na Coda Móire.
Tá leath na foirne as a meabhair
le deoch
is an leath eile acu
róthugtha do jokeanna.
Mar sin féin is leor an méid seo,’
is do chaith sí an dá rud
amach as an seomra.
Ach seo í an chuid
ná tuigeann sí –
conas a thit sí féin ina ndiaidh
‘cocs-um-bo-head’.
Cén bhaint a bhí
ag an dá rud léi
nó cén bhaint a bhí aici
leosan?
An bhanaltra a thug an nod di
is a chuir í i dtreo an eolais –
‘Cos í seo atá ceangailte díot
agus ceann eile acu anseo thíos fút.
Cos, cos eile,
a haon, a dó.
Caithfidh tú foghlaim
conas siúl leo.’
Ins na míosa fada
a lean
n’fheadar ar thit a croí
de réir mar a thit
trácht na coise uirthi,
a háirsí?
An Mhurúch agus Focail Áirithe
Ná luaigh an focal ‘uisce’ léi
nó aon ní a bhaineann le cúrsaí farraige –
‘tonn’, ‘taoide’, ‘bóchna’, ‘muir’, nó ‘sáile’.
Ní lú léi an sioc samhraidh ná trácht a chlos
ar iascach, báid, saighní trá nó traimile, potaí gliomach.
Tá’s aici go maith go bhfuil a leithéidí ann
is go mbíonn gíotáil éigin a bhaineas leo
ar siúl ag daoine eile.
Ceapann sí má dhúnann sí a cluasa is má chasann sí a ceann
go mbeidh sí saor orthu
is ná cloisfidh sí búir dhúr an eich uisce
ag fógairt gaoil shíoraí léi go doimhin san oíche,
amach trí lár a codladh uirthi.
Níl aon namhaid eile aici
ach an saol fó-thoinn a chleacht sí
sarar iontaigh sí ar a hathshaol ar an míntír
a chur i gcuimhne dhi. Séanann sí ó bhonn
go raibh oiread is cac snioga de bhaint aici leis
aon am. ‘Ní raibh aon tsuim riamh agam
sna piseoga sin, nó in aon sórt seanaimsearachta.
Aer, eolas, solas gléineach na heolaíochta
Is ea a shantaíos-sa.’
Ba chuma liom ach go bhfuaireas-sa amach
san eitheach í.
Istigh sa Roinn le Béaloideas Éireann,
tá lámhscríbhinní iomlán de Bhailiúchán na Scol
breactha óna láimh,
scríte in uisce, le clipe de sciathán rotha,
ar scothóg feamainne mar phár.
Tá trí cinn déag de scéalta fada
agus smutaíocha de chinn eile, i dteannta le
horthaí, seanpháidreacha, tomhaiseanna agus aroile
le tabhairt faoi ndeara ann.
Óna hathair is óna máthar chríonna is mó
a thóg sí síos iad.
Diúltaíonn sí glan dó – ‘An máistir
a thug mar obair bhaile dhúinn é fadó
thiar sa bhunscoil. Chaitheamair é a dhéanamh.
Ní raibh aon dul as againn.’
Cháithfeadh sí fuil shróine
sara mbeadh sí riamh admhálach ina thionscnamh.
Cuimhne an Uisce
Uaireanta nuair a bhíonn a hiníon
sa seomra folctha
ag glanadh a fiacla le slaod tiubh
is le sód bácála,
tuigtear di go líonann an seomra suas
le huisce.
Tosnaíonn sé ag a cosa is a rúitíní
is bíonn sé ag slibearáil suas is suas arís
thar a másaí is a cromáin is a básta.
Ní fada
go mbíonn sé suas go dtí na hioscaidí uirthi.
Cromann sí síos ann go minic ag piocadh suas
rudaí mar thuáillí láimhe nó céirteacha
atá ar maos ann.
Tá cuma na feamnaí orthu –
na scothóga fada ceilpe úd a dtugaidís
‘gruaig mhaighdean mhara’ nó ‘eireabaill mhadraí rua’ orthu.
Ansan go hobann téann an t-uisce i ndísc
is ní fada
go mbíonn an seomra iomlán tirim arís.
Tá strus uafásach
ag roinnt leis na mothúcháin seo go léir.
Tar éis an tsaoil, níl rud ar bith aici
chun comparáid a dhéanamh leis.
Is níl na focail chearta ar eolas aici ar chor ar bith.
Ag a seisiún síciteiripeach seachtainiúil
bíonn a dóthain dua aici
ag iarraidh an scéal aisteach seo a mhíniú
is é a chur in iúl i gceart
don mheabhairdhochtúir.
Níl aon téarmaíocht aici,
ná téarmaí tagartha
ná focal ar bith a thabharfadh an tuairim is lú
do cad é ‘uisce’.
‘Lacht trédhearcach’, a deir sí, ag déanamh a cruinndíchill.
‘Sea’, a deireann an teiripí, ‘coinnibh ort!’
Bíonn sé á moladh is á gríosadh chun gnímh teangan.
Deineann sí iarracht eile.
‘Slaod tanaí’, a thugann sí air,
í ag tóraíocht go cúramach i measc na bhfocal.
‘Brat gléineach, ábhar silteach, rud fliuch.’
Leide Beag
Dá gcaithfeá faid do mharthana iomláin’
ag cúléisteacht leis an murúch
b’fhéidir go bhfaighfeá leide beag anseo is ansiúd
cárbh as di. Thángas-sa aniar aduaidh
uirthi lá fómhair is a naíonán
á bréagadh faoina seál aici.
‘Ní tú éan gorm na mbainirseach,
ní tú gearrcach glas na gcaobach,
ní tú coileán an mhadra uisce,
ní tú lao na maoile caoile’,
an suantraí a bhí á chanadh aici
ach do stop sí suas láithreach bonn
chomh luath is a thuig sí
duine eile a bheith ar an bport.
Tuigeadh dom gur ghlac sí náire
i dtaobh é bheith cloiste agam in aon chor.
Tuigeadh domh chomh maith go raibh blas an-láidir
den bhfarraige air mar shuantraí ar an gcéad scór.
